Depresja: „Weź się w garść”. – Chcę, ale nie mogę!

Depre­sja potra­fi przy­nieść wię­cej cier­pie­nia niż ból fizycz­ny. Co szó­sty pozba­wio­ny tera­pii cho­ry popeł­nia samo­bój­stwo. Przez całe wie­ki lek­ce­wa­żo­no ją albo „leczo­no” dziw­ny­mi meto­da­mi. Egzor­cy­zmy, rosół z kury lub przy­mu­so­wy sen – to tyl­ko nie­któ­re przy­kła­dy – mówi nasz naj­wy­bit­niej­szy „eks­pert od mózgu” pro­fe­sor Jerzy Vetu­la­ni. Współ­cze­śnie we wszyst­kich roz­wi­nię­tych pań­stwach nie jest to ani temat tabu, ani powód do wsty­du: co ósmy doro­sły Ame­ry­ka­nin (12,7%) przyj­mu­je leki psy­cho­tro­po­we.

Na począ­tek mniej opty­mi­stycz­na wia­do­mość: depre­sja jest nie­ule­czal­na – to zna­czy, że zawsze trze­ba liczyć się z jej nawro­tem. Cho­ro­ba ta jest wyni­kiem m.in. pew­ne­go typu stre­sów, powo­du­ją­cych uszko­dze­nia neu­ro­nów i zmniej­sza­ją­cych ich pla­stycz­ność.

Ale na szczę­ście jest świa­teł­ko w tune­lu: sto­so­wa­ne leki anty­de­pre­syj­ne dzia­ła­ją coraz sku­tecz­niej. Mimo że zewnętrz­nym czyn­ni­kiem wywo­łu­ją­cym depre­sję jest stres, to nawet gdy czyn­nik go powo­du­ją­cy jest nadal obec­ny, naj­now­sze leki dają sobie z nim radę. Ponad­to nowo­cze­sne leki nie mają dzia­łań nie­po­żą­da­nych, zauwa­żal­nych dla innych.

Ludzie z depre­sją to ci, któ­rzy na lote­rii geno­wej mie­li szczę­ścia nie­co mniej. Medy­cy­na mówi – to po pro­stu inna che­mia w pra­cy mózgu. To rów­nież ci, któ­rym los poda­ro­wał wie­le nie­po­żą­da­nych, cięż­kich zda­rzeń i prze­żyć. A jaz­da przez życie z roz­ła­do­wa­nym aku­mu­la­to­rem, zaciem­nio­ny­mi szy­ba­mi i raną w ser­cu nie nale­ży do naj­ła­twiej­szych.

TROCHĘ HISTORII

Ten stan umy­słu (lub jeśli ktoś woli – duszy), któ­ry my nazy­wa­my depre­sją, jest rów­nie sta­ry jak ludz­kość. Opis jej pierw­szych ofiar znaj­du­je­my już w Sta­rym Testa­men­cie. Cier­pieć na nią miał król Saul, któ­re­go cho­ro­ba dopro­wa­dzi­ła do samo­bój­stwa. Hiob zaś lamen­to­wał: „We łzach roz­pły­nę­ła się moja dusza (…) Po co się daje życie stra­pio­nym, ist­nie­nie zła­ma­nym na duchu. Niech prze­pad­nie dzień mego uro­dze­nia i noc. Dla­cze­go nie umar­łem już po wyj­ściu z łona. Nie żył­bym jak mar­ny płód poro­nio­ny, jak dzie­cię, co świa­tła nie zna­ło” (Hi 3, 3–20).

Od demona, poprzez czarną żółć do rosołu

2600 lat p.n.e. Sume­ro­wie i Egip­cja­nie uwa­ża­li, że cho­rzy na depre­sję są opę­ta­ni przez złe­go ducha.

W sta­ro­żyt­nej Gre­cji Hipo­kra­tes nazy­wał ją melan­cho­lią i on jako pierw­szy uznał, że depre­sja jest cho­ro­bą. Według nie­go doty­czy w zasa­dzie jed­ne­go typu ludzi z czte­rech, któ­re wyróż­niał: fleg­ma­tyk, cho­le­ryk, san­gwi­nik i melan­cho­lik. Na depre­sję miał zapa­dać ten ostat­ni. O cha­rak­te­rze czło­wie­ka mia­ły decy­do­wać flu­idy. W przy­pad­ku melan­cho­li­ków była to żółć czar­na. Jej prze­wa­ga pro­wa­dzi­ła do zakłó­ce­nia rów­no­wa­gi flu­idów i do depre­sji. Jej obja­wy opi­sa­ne przez Hipo­kra­te­sa (460–377 p.n.e.) – apa­tia, smu­tek, nie­chęć do życia nie zmie­ni­ły się do dziś. Nato­miast na pew­no zmie­nił się spo­sób lecze­nia – Hipo­kra­tes zale­cał m.in. środ­ki prze­czysz­cza­ją­ce, upusz­cza­nie krwi (aby pozbyć się tok­sycz­ne­go flu­idu) oraz nawil­ża­nie.

Awi­cen­na (980‑1037), arab­ski lekarz w swo­im „Kano­nie medy­cy­ny”, sta­no­wią­cym wykład wie­dzy medycz­nej prze­ję­ty po póź­nej sta­ro­żyt­no­ści, wią­zał zabu­rze­nia psy­chicz­ne z soma­tycz­ny­mi. Uwa­żał, że pier­wot­na pato­lo­gia może zacho­dzić w mózgu, ale następ­nie pro­ce­sy pro­wa­dzą­ce do zabu­rzeń nastro­ju wystę­pu­ją już poza nim. Podob­nie jak Hipo­kra­tes uzna­wał teo­rię czar­nej żół­ci i zale­cał podob­ne meto­dy lecze­nia, któ­re prze­trwa­ły zresz­tą aż do XVIII wie­ku.

W śre­dnio­wie­czu uwa­ża­no, że depre­sja to prze­jaw dzia­ła­nia złych duchów, opę­ta­nia czło­wie­ka przez demo­ny, więc do jej „lecze­nia” sto­so­wa­no egzor­cy­zmy – mówi prof. Vetu­la­ni.

W XVII wie­ku nadwor­ny lekarz „Kró­la Słoń­ce” Fra­nço­is Quesnay zale­cał „melan­cho­li­kom”, jak cho­rych na depre­sję nadal nazy­wa­no, spo­ży­wa­nie roso­łu z kury.

Wiek XIX przy­niósł jako meto­dę lecze­nia hydro­te­ra­pię, czy­li kąpie­le w boga­tych w mine­ra­ły wodach, naj­le­piej w nad­mor­skich kuror­tach.

Prze­łom XIX i XX wie­ku przy­no­si też inny prze­łom – jeden z pierw­szych mode­li teo­re­tycz­nych w powsta­wa­niu depre­sji. Auto­rem teo­rii był twór­ca meto­dy psy­cho­ana­li­zy i psy­cho­te­ra­pii, słyn­ny wie­deń­ski lekarz neu­ro­log, Zyg­munt Freud (1856–1939). Auto­rem jed­nej z naj­traf­niej sfor­mu­ło­wa­nych defi­ni­cji tej meto­dy jest pre­kur­sor psy­cho­te­ra­pii Pier­re Janet (1859–1947), któ­re­go jed­nak Freud uwa­żał za prze­ciw­ni­ka swo­jej meto­dy ana­li­tycz­nej.

Janet przed­sta­wiał psy­cho­ana­li­zę jako nazwę wszyst­kich metod lecze­nia, któ­re dzia­ła­ją zarów­no na cia­ło, jak i na psy­che za pomo­cą środ­ków dzia­ła­ją­cych via psy­che.

Kolej­ne lata dostar­cza­ją nowych spo­so­bów lecze­nia – roz­sze­rze­nie metod psy­cho­te­ra­pii, lecze­nie bio­lo­gicz­ne (elek­trow­strzą­sy) oraz far­ma­ko­lo­gicz­ne (omó­wio­ne dalej).

Poczucie winy i niskiej wartości w depresji

Jed­nym z głów­nych obja­wów depre­sji jest nad­mier­ne poczu­cie winy, któ­re spra­wia, że cho­rzy czę­sto bez­za­sad­nie obar­cza­ją się odpo­wie­dzial­no­ścią za jej wystą­pie­nie.

WSPÓŁCZESNOŚĆ

Depresja – choroba bez granic

Raport Świa­to­wej Orga­ni­za­cji Zdro­wia (WHO) sza­cu­je, że na depre­sję cier­pi oko­ło 10% lud­no­ści świa­ta. W pię­ciu kra­jach euro­pej­skich (Wiel­ka Bry­ta­nia, Bel­gia, Fran­cja, Niem­cy i Holan­dia) oce­nia się, że jest to nawet 17%, z cze­go 20 do 40% pró­bu­je ode­brać sobie życie.

Według pro­fe­so­ra Jerze­go Vetu­la­nie­go co pią­ta kobie­ta i co siód­my męż­czy­zna prze­cho­dzi w życiu przy­naj­mniej jeden epi­zod depre­syj­ny. W oko­ło 15% przy­pad­ków nie leczo­na depre­sja koń­czy się samo­bój­stwem cho­re­go.

Prof. Vetu­la­ni, psy­cho­far­ma­ko­log, neu­ro­bio­log i bio­che­mik, naj­więk­szy „Eks­pert od mózgu”, regu­lar­nie publi­ku­je na swo­im por­ta­lu Pięk­no neu­ro­bio­lo­gii arty­ku­ły o depre­sji i funk­cjo­no­wa­niu ludz­kiej psy­chi­ki 1Nie­ste­ty, nasz wybit­ny pro­fe­sor w mar­cu 2017 r. został potrą­co­ny przez samo­chód w swo­im uko­cha­nym Kra­ko­wie; zmarł 6 kwiet­nia 2017 r. To nie­od­ża­ło­wa­na stra­ta: posia­dał nie­zwy­kle roz­le­głą wie­dzę, któ­rą wspa­nia­le umiał prze­ka­zy­wać. Dużo nas nauczył, a mógł jesz­cze wię­cej. To barw­na postać: potra­fił przy­jaź­nić się z papie­żem Janem Paw­łem II, bar­dzo go ceniąc i będąc jed­no­cze­śnie ate­istą. Nie pró­bo­wał jed­nak „nawra­cać” na nie­wia­rę. Wspie­rał pod­ziem­ną dzia­łal­ność „Soli­dar­no­ści”. Jako wybit­ny auto­ry­tet w dzie­dzi­nie pra­cy i dzia­ła­nia mózgu świa­do­mie popie­rał lega­li­za­cję mari­hu­any, będąc prze­ko­na­nym o jej pozy­tyw­nym dzia­ła­niu m.in. na depre­sję..

„Smu­tek duszy” nie ma nic wspól­ne­go ani z pozio­mem inte­lek­tu­al­nym, ani ze sta­tu­sem mająt­ko­wym czy spo­łecz­nym.

Czy depresja jest oznaką słabości?

Depre­sja jest cho­ro­bą o nie w peł­ni wyja­śnio­nym pod­ło­żu. Może ona poja­wiać się u osób o róż­nych typach oso­bo­wo­ści oraz róż­nych zakre­sach zdol­no­ści do radze­nia sobie z pro­ble­ma­mi życio­wy­mi. Wie­my jed­nak, że o jej wystą­pie­niu decy­du­ją przede wszyst­kim zakłó­ce­nia rów­no­wa­gi sys­te­mów neu­ro­prze­kaź­ni­ków w mózgu: sero­to­ni­ny („hor­mo­nu szczę­ścia”) i nora­dre­na­li­ny. W związ­ku z tym uzna­wa­nie depre­sji za prze­jaw sła­bo­ści czło­wie­ka jest podob­nie bez­za­sad­ne, jak oce­nia­nie osób z cho­ro­ba­mi nowo­two­ro­wy­mi lub z cho­ro­ba­mi ser­ca jako sła­bych (w depre­sji tak jest, ze ludzie „wal­czą o każ­dy dzień”. Czu­ją się zmę­cze­ni). Takie ste­reo­ty­py spra­wia­ją, iż cho­rzy na depre­sję boją się, że zosta­ną oce­nie­ni jako sła­bi, zarzu­ca­ją sobie sła­bość, co nasi­la ich przy­gnę­bie­nie, jest im trud­niej otwo­rzyć się i się­gnąć po odpo­wied­nią pomoc, a nie­kie­dy rezy­gnu­ją z lecze­nia.

Na depre­sję cier­piał genial­ny malarz Vin­cent van Gogh, któ­ry nama­lo­wał słyn­ny obraz – auto­por­tret (?) przed­sta­wia­ją­cy męż­czy­znę w depre­sji, a tak­że tak wybit­ny mąż sta­nu, jak Win­ston Chur­chill; mimo to żył ponad 90 lat, były to więc u nie­go raczej epi­zo­dy depre­syj­ne. Jed­nak w przy­pad­ku pisa­rza Erne­sta Hemingway’a (miło­śni­ka moc­nych wra­żeń) i wie­lu człon­ków jego rodzi­ny cho­ro­ba ta oka­za­ła się cho­ro­bą śmier­tel­ną.

Nie chro­ni też przed depre­sją ani uro­da, ani sła­wa – cier­pia­ła na nią Whit­ney Houston; zmar­ła z powo­du nad­uży­cia leków anty­de­pre­syj­nych zmie­sza­nych z alko­ho­lem. Na począt­ku 2015 roku media dono­si­ły o cho­ro­bie 45-let­niej Mariah Carey, któ­ra po roz­wo­dzie też cier­pi na depre­sję. Nie unik­nął jej Kamil Sipo­wicz, filo­zof, part­ner życio­wy artyst­ki Kory Jac­kow­skiej.

W tym gro­nie cele­bry­tów dzi­wi obec­ność spor­tow­ców, w tym słyn­ne­go wło­skie­go bram­ka­rza, Gian­lu­igi Buf­fo­na, czy z „nasze­go podwór­ka” – Justy­ny Kowal­czyk, zawo­do­we­go mistrza świa­ta w bok­sie Krzysz­to­fa „Dia­blo” Wło­dar­czy­ka, pił­ka­rza Andrze­ja Iwa­na. Dzi­wi, bo prze­cież ich życie to jed­no pasmo suk­ce­sów, a ruch na świe­żym powie­trzu pod­no­si poziom endor­fin, hor­mo­nu odpo­wie­dzial­ne­go za poczu­cie szczę­ścia.

Inten­syw­ne życie, prze­wle­kły stres, nie­do­sy­pia­nie, zła die­ta, wypa­le­nie zawo­do­we – to wła­śnie w tym leka­rze dopa­tru­ją się nara­sta­nia licz­by osób cier­pią­cych na depre­sję. W porad­niach zdro­wia psy­chicz­ne­go przy­by­wa osób, któ­re cier­pią na bez­sen­ność, zabu­rze­nia lęko­we i płyt­kie epi­zo­dy depre­syj­ne.

Tak­że naukow­cy cier­pią na depre­sję. Cie­ka­wym przy­kła­dem jest tutaj przy­pa­dek pro­fe­so­ra psy­cho­lo­gii z Uni­wer­sy­te­tu w Sus­sex, Stu­ar­ta Suther­lan­da, któ­ry swo­je dwu­dzie­sto­let­nie zma­ga­nia z cho­ro­bą opi­sał w książ­ce. Po raz pierw­szy pod­miot bada­ją­cy jest tutaj toż­sa­my z przed­mio­tem bada­nia.

Depresja wśród sławnych ludzi

Oso­ba	Kraj*	Zawód
Buzz Aldrin		Ame­ry­kań­ski astro­nau­ta, 2. czło­wiek na Księ­ży­cu
Woody Allen		Ame­ry­kań­ski aktor i reży­ser
Hans Chri­stian Ander­sen		Duń­ski baj­ko­pi­sarz
Isa­ac Asi­mov		Ame­ry­kań­ski pisarz i pro­fe­sor
Julian Assan­ge		Austra­lij­ski wydaw­ca (Wiki­Le­aks)
Ing­mar Berg­man		Szwedz­ki reży­ser fil­mo­wy
Hal­le Ber­ry		Ame­ry­kań­ska aktor­ka
Bey­on­cé		Ame­ry­kań­ska pio­sen­kar­ka
Jon Bon Jovi		Ame­ry­kań­ski pio­sen­karz roc­ko­wy
Bar­ba­ra Bush		Ame­ry­kań­ska Pierw­sza Dama (1989–93)
Tru­man Capo­te		Ame­ry­kań­ski pisarz („Śnia­da­nie u Tif­fa­ny­’e­go”)
Jim Car­rey		Kana­dyj­ski komik i aktor
Ray Char­les		Afro-Ame­ry­kań­ski pio­sen­karz
Aga­tha Chri­stie		Angiel­ska autor­ka kry­mi­na­łów
Win­ston Chur­chill		Bry­tyj­ski Pre­mier
Eric Clap­ton		Angiel­ski muzyk
Kurt Coba­in		Ame­ry­kań­ski muzyk („Nirva­na”)
Leonard Cohen		Kana­dyj­ski pio­sen­karz i autor
Joseph Con­rad		Pol­ski pisarz
Cour­te­ney Cox		Ame­ry­kań­ska aktor­ka
She­ryl Crow		Ame­ry­kań­ska pio­sen­kar­ka
Piotr Iljicz Czaj­kow­ski		Rosyj­ski kom­po­zy­tor
Karol Dar­win		Bry­tyj­ski przy­rod­nik
John­ny Depp		Ame­ry­kań­ski aktor
Dia­na		Bry­tyj­ska Księż­na Walii
Char­les Dic­kens		Bry­tyj­ski pisarz
Bob Dylan		Ame­ry­kań­ski pio­sen­karz, poeta i arty­sta
Emi­nem		Ame­ry­kań­ski raper
Har­ri­son Ford		Ame­ry­kań­ski aktor
Paul Gau­gu­in		Fran­cu­ski malarz
Gra­ham Gre­ene		Bry­tyj­ski pisarz
Frie­drich Hay­ek		Austriac­ki eko­no­mi­sta-libe­rał
Ernest Hemin­gway		Ame­ry­kań­ski pisarz
Audrey Hep­burn		Bry­tyj­ska aktor­ka
Antho­ny Hop­kins		Bry­tyj­ski aktor, Sir
Vla­di­mir Horo­witz		Ame­ry­kań­ski pia­ni­sta i kom­po­zy­tor
Nata­lie Imbru­glia		Austra­lij­ska pio­sen­kar­ka i aktor­ka
Janet Jack­son		Ame­ry­kań­ska pio­sen­kar­ka
Borys Jel­cyn		Rosyj­ski Pre­zy­dent
Bil­ly Joel		Ame­ry­kań­ski muzyk
Ange­li­na Jolie		Ame­ry­kań­ska aktor­ka
Franz Kaf­ka		Cze­ski pisarz
Hamid Karzai		Afgań­ski Pre­zy­dent
Ali­cia Keys		Ame­ry­kań­ska pio­sen­kar­ka
John Len­non		Bry­tyj­ski muzyk i autor („The Beatles”)
Abra­ham Lin­coln		Ame­ry­kań­ski poli­tyk, 16. Pre­zy­dent USA
Court­ney Love		Ame­ry­kań­ska pio­sen­kar­ka („Hole”)
Wło­dzi­mierz Maja­kow­ski		Rosyj­ski pisarz i poeta
Hen­ri Matis­se		Fran­cu­ski malarz
Guy de Mau­pas­sant		Fran­cu­ski pisarz
Brian May		Bry­tyj­ski muzyk („Queen”)
Michał Anioł		Wło­ski malarz i rzeź­biarz
John Stu­art Mill		Bry­tyj­ski filo­zof i eko­no­mi­sta, poli­tycz­ny libe­rał
Kylie Mino­gue		Austra­lij­ska pio­sen­kar­ka
Mari­lyn Mon­roe		Ame­ry­kań­ska aktor­ka i sym­bol sek­su
Wol­fgang Ama­de­usz Mozart		Austriac­ki kom­po­zy­tor
Isa­ac New­ton		Bry­tyj­ski fizyk
Frie­drich Nie­tz­sche		Nie­miec­ki filo­zof
Robert Oppen­he­imer		Ame­ry­kań­ski fizyk („ojciec bom­by ato­mo­wej”)
Gwy­neth Pal­trow		Ame­ry­kań­ska aktor­ka
Dol­ly Par­ton		Ame­ry­kań­ska pio­sen­kar­ka i aktor­ka
Brad Pitt		Ame­ry­kań­ski aktor
Edgar Allan Poe		Ame­ry­kań­ski poeta i pisarz
Sier­giej Rach­ma­ni­now		Rosyj­ski kom­po­zy­tor i pia­ni­sta
John D. Roc­ke­fel­ler		Ame­ry­kań­ski miliar­der i prze­my­sło­wiec
J. K. Row­ling		Bry­tyj­ska pisar­ka („Har­ry Pot­ter”)
Wino­na Ryder		Ame­ry­kań­ska aktor­ka
Anto­ine de Saint-Exu­péry		Fran­cu­ski pisarz („Mały Ksią­żę”)
Robert Schu­mann		Nie­miec­ki kom­po­zy­tor
Brit­ney Spe­ars		Ame­ry­kań­ska pio­sen­kar­ka pop
Bru­ce Spring­ste­en		Ame­ry­kań­ski pio­sen­karz
Uma Thur­man		Ame­ry­kań­ska aktor­ka
Lew Toł­stoj		Rosyj­ski pisarz
Mark Twa­in		Ame­ry­kań­ski pisarz
Mike Tyson		Afro-Ame­ry­kań­ski bok­ser
Vin­cent van Gogh		Holen­der­ski malarz
Kurt Von­ne­gut		Ame­ry­kań­ski pisarz
Rob­bie Wil­liams		Bry­tyj­ski pio­sen­karz pop
Robin Wil­liams		Ame­ry­kań­ski komik i aktor
Oprah Win­frey		Ame­ry­kan­ka pro­wa­dzą­ca talk show