Depresja potrafi przynieść więcej cierpienia niż ból fizyczny. Co szósty pozbawiony terapii chory popełnia samobójstwo. Przez całe wieki lekceważono ją albo „leczono” dziwnymi metodami. Egzorcyzmy, rosół z kury lub przymusowy sen – to tylko niektóre przykłady – mówi nasz najwybitniejszy „ekspert od mózgu” profesor Jerzy Vetulani. Współcześnie we wszystkich rozwiniętych państwach nie jest to ani temat tabu, ani powód do wstydu: co ósmy dorosły Amerykanin (12,7%) przyjmuje leki psychotropowe.
Na początek mniej optymistyczna wiadomość: depresja jest nieuleczalna – to znaczy, że zawsze trzeba liczyć się z jej nawrotem. Choroba ta jest wynikiem m.in. pewnego typu stresów, powodujących uszkodzenia neuronów i zmniejszających ich plastyczność.
Ale na szczęście jest światełko w tunelu: stosowane leki antydepresyjne działają coraz skuteczniej. Mimo że zewnętrznym czynnikiem wywołującym depresję jest stres, to nawet gdy czynnik go powodujący jest nadal obecny, najnowsze leki dają sobie z nim radę. Ponadto nowoczesne leki nie mają działań niepożądanych, zauważalnych dla innych.
Ludzie z depresją to ci, którzy na loterii genowej mieli szczęścia nieco mniej. Medycyna mówi – to po prostu inna chemia w pracy mózgu. To również ci, którym los podarował wiele niepożądanych, ciężkich zdarzeń i przeżyć. A jazda przez życie z rozładowanym akumulatorem, zaciemnionymi szybami i raną w sercu nie należy do najłatwiejszych.
TROCHĘ HISTORII
Ten stan umysłu (lub jeśli ktoś woli – duszy), który my nazywamy depresją, jest równie stary jak ludzkość. Opis jej pierwszych ofiar znajdujemy już w Starym Testamencie. Cierpieć na nią miał król Saul, którego choroba doprowadziła do samobójstwa. Hiob zaś lamentował: „We łzach rozpłynęła się moja dusza (…) Po co się daje życie strapionym, istnienie złamanym na duchu. Niech przepadnie dzień mego urodzenia i noc. Dlaczego nie umarłem już po wyjściu z łona. Nie żyłbym jak marny płód poroniony, jak dziecię, co światła nie znało” (Hi 3, 3–20).
Od demona, poprzez czarną żółć do rosołu
2600 lat p.n.e. Sumerowie i Egipcjanie uważali, że chorzy na depresję są opętani przez złego ducha.
W starożytnej Grecji Hipokrates nazywał ją melancholią i on jako pierwszy uznał, że depresja jest chorobą. Według niego dotyczy w zasadzie jednego typu ludzi z czterech, które wyróżniał: flegmatyk, choleryk, sangwinik i melancholik. Na depresję miał zapadać ten ostatni. O charakterze człowieka miały decydować fluidy. W przypadku melancholików była to żółć czarna. Jej przewaga prowadziła do zakłócenia równowagi fluidów i do depresji. Jej objawy opisane przez Hipokratesa (460–377 p.n.e.) – apatia, smutek, niechęć do życia nie zmieniły się do dziś. Natomiast na pewno zmienił się sposób leczenia – Hipokrates zalecał m.in. środki przeczyszczające, upuszczanie krwi (aby pozbyć się toksycznego fluidu) oraz nawilżanie.
Awicenna (980‑1037), arabski lekarz w swoim „Kanonie medycyny”, stanowiącym wykład wiedzy medycznej przejęty po późnej starożytności, wiązał zaburzenia psychiczne z somatycznymi. Uważał, że pierwotna patologia może zachodzić w mózgu, ale następnie procesy prowadzące do zaburzeń nastroju występują już poza nim. Podobnie jak Hipokrates uznawał teorię czarnej żółci i zalecał podobne metody leczenia, które przetrwały zresztą aż do XVIII wieku.
W średniowieczu uważano, że depresja to przejaw działania złych duchów, opętania człowieka przez demony, więc do jej „leczenia” stosowano egzorcyzmy – mówi prof. Vetulani.
W XVII wieku nadworny lekarz „Króla Słońce” François Quesnay zalecał „melancholikom”, jak chorych na depresję nadal nazywano, spożywanie rosołu z kury.
Wiek XIX przyniósł jako metodę leczenia hydroterapię, czyli kąpiele w bogatych w minerały wodach, najlepiej w nadmorskich kurortach.
Przełom XIX i XX wieku przynosi też inny przełom – jeden z pierwszych modeli teoretycznych w powstawaniu depresji. Autorem teorii był twórca metody psychoanalizy i psychoterapii, słynny wiedeński lekarz neurolog, Zygmunt Freud (1856–1939). Autorem jednej z najtrafniej sformułowanych definicji tej metody jest prekursor psychoterapii Pierre Janet (1859–1947), którego jednak Freud uważał za przeciwnika swojej metody analitycznej.
Janet przedstawiał psychoanalizę jako nazwę wszystkich metod leczenia, które działają zarówno na ciało, jak i na psyche za pomocą środków działających via psyche.
Kolejne lata dostarczają nowych sposobów leczenia – rozszerzenie metod psychoterapii, leczenie biologiczne (elektrowstrząsy) oraz farmakologiczne (omówione dalej).
Poczucie winy i niskiej wartości w depresji
Jednym z głównych objawów depresji jest nadmierne poczucie winy, które sprawia, że chorzy często bezzasadnie obarczają się odpowiedzialnością za jej wystąpienie.
WSPÓŁCZESNOŚĆ
Depresja – choroba bez granic
Raport Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) szacuje, że na depresję cierpi około 10% ludności świata. W pięciu krajach europejskich (Wielka Brytania, Belgia, Francja, Niemcy i Holandia) ocenia się, że jest to nawet 17%, z czego 20 do 40% próbuje odebrać sobie życie.
Według profesora Jerzego Vetulaniego co piąta kobieta i co siódmy mężczyzna przechodzi w życiu przynajmniej jeden epizod depresyjny. W około 15% przypadków nieleczona depresja kończy się samobójstwem chorego.
Prof. Vetulani, psychofarmakolog, neurobiolog i biochemik, największy „Ekspert od mózgu”, regularnie publikuje na swoim portalu Piękno neurobiologii artykuły o depresji i funkcjonowaniu ludzkiej psychiki 1.
„Smutek duszy” nie ma nic wspólnego ani z poziomem intelektualnym, ani ze statusem majątkowym czy społecznym.
Czy depresja jest oznaką słabości?
Depresja jest chorobą o nie w pełni wyjaśnionym podłożu. Może ona pojawiać się u osób o różnych typach osobowości oraz różnych zakresach zdolności do radzenia sobie z problemami życiowymi. Wiemy jednak, że o jej wystąpieniu decydują przede wszystkim zakłócenia równowagi systemów neuroprzekaźników w mózgu: serotoniny („hormonu szczęścia”) i noradrenaliny. W związku z tym uznawanie depresji za przejaw słabości człowieka jest podobnie bezzasadne, jak ocenianie osób z chorobami nowotworowymi lub z chorobami serca jako słabych (w depresji tak jest, ze ludzie „walczą o każdy dzień”. Czują się zmęczeni). Takie stereotypy sprawiają, iż chorzy na depresję boją się, że zostaną ocenieni jako słabi, zarzucają sobie słabość, co nasila ich przygnębienie, jest im trudniej otworzyć się i sięgnąć po odpowiednią pomoc, a niekiedy rezygnują z leczenia.
Na depresję cierpiał genialny malarz Vincent van Gogh, który namalował słynny obraz – autoportret (?) przedstawiający mężczyznę w depresji, a także tak wybitny mąż stanu, jak Winston Churchill; mimo to żył ponad 90 lat, były to więc u niego raczej epizody depresyjne. Jednak w przypadku pisarza Ernesta Hemingway’a (miłośnika mocnych wrażeń) i wielu członków jego rodziny choroba ta okazała się chorobą śmiertelną.
Nie chroni też przed depresją ani uroda, ani sława – cierpiała na nią Whitney Houston; zmarła z powodu nadużycia leków antydepresyjnych zmieszanych z alkoholem. Na początku 2015 roku media donosiły o chorobie 45-letniej Mariah Carey, która po rozwodzie też cierpi na depresję. Nie uniknął jej Kamil Sipowicz, filozof, partner życiowy artystki Kory Jackowskiej.
W tym gronie celebrytów dziwi obecność sportowców, w tym słynnego włoskiego bramkarza, Gianluigi Buffona, czy z „naszego podwórka” – Justyny Kowalczyk, zawodowego mistrza świata w boksie Krzysztofa „Diablo” Włodarczyka, piłkarza Andrzeja Iwana. Dziwi, bo przecież ich życie to jedno pasmo sukcesów, a ruch na świeżym powietrzu podnosi poziom endorfin, hormonu odpowiedzialnego za poczucie szczęścia.
Intensywne życie, przewlekły stres, niedosypianie, zła dieta, wypalenie zawodowe – to właśnie w tym lekarze dopatrują się narastania liczby osób cierpiących na depresję. W poradniach zdrowia psychicznego przybywa osób, które cierpią na bezsenność, zaburzenia lękowe i płytkie epizody depresyjne.
Także naukowcy cierpią na depresję. Ciekawym przykładem jest tutaj przypadek profesora psychologii z Uniwersytetu w Sussex, Stuarta Sutherlanda, który swoje dwudziestoletnie zmagania z chorobą opisał w książce. Po raz pierwszy podmiot badający jest tutaj tożsamy z przedmiotem badania.
Depresja wśród sławnych ludzi
Osoba | Kraj* | Zawód |
---|---|---|
Buzz Aldrin | ![]() | Amerykański astronauta, 2. człowiek na Księżycu |
Woody Allen | ![]() | Amerykański aktor i reżyser |
Hans Christian Andersen | ![]() | Duński bajkopisarz |
Isaac Asimov | ![]() | Amerykański pisarz i profesor |
Julian Assange | ![]() | Australijski wydawca (WikiLeaks) |
Ingmar Bergman | ![]() | Szwedzki reżyser filmowy |
Halle Berry | ![]() | Amerykańska aktorka |
Beyoncé | ![]() | Amerykańska piosenkarka |
Jon Bon Jovi | ![]() | Amerykański piosenkarz rockowy |
Barbara Bush | ![]() | Amerykańska Pierwsza Dama (1989–93) |
Truman Capote | ![]() | Amerykański pisarz („Śniadanie u Tiffany’ego”) |
Jim Carrey | ![]() | Kanadyjski komik i aktor |
Ray Charles | ![]() | Afro-Amerykański piosenkarz |
Agatha Christie | ![]() | Angielska autorka kryminałów |
Winston Churchill | ![]() | Brytyjski Premier |
Eric Clapton | ![]() | Angielski muzyk |
Kurt Cobain | ![]() | Amerykański muzyk („Nirvana”) |
Leonard Cohen | ![]() | Kanadyjski piosenkarz i autor |
Joseph Conrad | ![]() | Polski pisarz |
Courteney Cox | ![]() | Amerykańska aktorka |
Sheryl Crow | ![]() | Amerykańska piosenkarka |
Piotr Iljicz Czajkowski | ![]() | Rosyjski kompozytor |
Karol Darwin | ![]() | Brytyjski przyrodnik |
Johnny Depp | ![]() | Amerykański aktor |
Diana | ![]() | Brytyjska Księżna Walii |
Charles Dickens | ![]() | Brytyjski pisarz |
Bob Dylan | ![]() | Amerykański piosenkarz, poeta i artysta |
Eminem | ![]() | Amerykański raper |
Harrison Ford | ![]() | Amerykański aktor |
Paul Gauguin | ![]() | Francuski malarz |
Graham Greene | ![]() | Brytyjski pisarz |
Friedrich Hayek | ![]() | Austriacki ekonomista-liberał |
Ernest Hemingway | ![]() | Amerykański pisarz |
Audrey Hepburn | ![]() | Brytyjska aktorka |
Anthony Hopkins | ![]() | Brytyjski aktor, Sir |
Vladimir Horowitz | ![]() | Amerykański pianista i kompozytor |
Natalie Imbruglia | ![]() | Australijska piosenkarka i aktorka |
Janet Jackson | ![]() | Amerykańska piosenkarka |
Borys Jelcyn | ![]() | Rosyjski Prezydent |
Billy Joel | ![]() | Amerykański muzyk |
Angelina Jolie | ![]() | Amerykańska aktorka |
Franz Kafka | ![]() | Czeski pisarz |
Hamid Karzai | ![]() | Afgański Prezydent |
Alicia Keys | ![]() | Amerykańska piosenkarka |
John Lennon | ![]() | Brytyjski muzyk i autor („The Beatles”) |
Abraham Lincoln | ![]() | Amerykański polityk, 16. Prezydent USA |
Courtney Love | ![]() | Amerykańska piosenkarka („Hole”) |
Włodzimierz Majakowski | ![]() | Rosyjski pisarz i poeta |
Henri Matisse | ![]() | Francuski malarz |
Guy de Maupassant | ![]() | Francuski pisarz |
Brian May | ![]() | Brytyjski muzyk („Queen”) |
Michał Anioł | ![]() | Włoski malarz i rzeźbiarz |
John Stuart Mill | ![]() | Brytyjski filozof i ekonomista, polityczny liberał |
Kylie Minogue | ![]() | Australijska piosenkarka |
Marilyn Monroe | ![]() | Amerykańska aktorka i symbol seksu |
Wolfgang Amadeusz Mozart | ![]() | Austriacki kompozytor |
Isaac Newton | ![]() | Brytyjski fizyk |
Friedrich Nietzsche | ![]() | Niemiecki filozof |
Robert Oppenheimer | ![]() | Amerykański fizyk („ojciec bomby atomowej”) |
Gwyneth Paltrow | ![]() | Amerykańska aktorka |
Dolly Parton | ![]() | Amerykańska piosenkarka i aktorka |
Brad Pitt | ![]() | Amerykański aktor |
Edgar Allan Poe | ![]() | Amerykański poeta i pisarz |
Siergiej Rachmaninow | ![]() | Rosyjski kompozytor i pianista |
John D. Rockefeller | ![]() | Amerykański miliarder i przemysłowiec |
J. K. Rowling | ![]() | Brytyjska pisarka („Harry Potter”) |
Winona Ryder | ![]() | Amerykańska aktorka |
Antoine de Saint-Exupéry | ![]() | Francuski pisarz („Mały Książę”) |
Robert Schumann | ![]() | Niemiecki kompozytor |
Britney Spears | ![]() | Amerykańska piosenkarka pop |
Bruce Springsteen | ![]() | Amerykański piosenkarz |
Uma Thurman | ![]() | Amerykańska aktorka |
Lew Tołstoj | ![]() | Rosyjski pisarz |
Mark Twain | ![]() | Amerykański pisarz |
Mike Tyson | ![]() | Afro-Amerykański bokser |
Vincent van Gogh | ![]() | Holenderski malarz |
Kurt Vonnegut | ![]() | Amerykański pisarz |
Robbie Williams | ![]() | Brytyjski piosenkarz pop |
Robin Williams | ![]() | Amerykański komik i aktor |
Oprah Winfrey | ![]() | Amerykanka prowadząca talk show |