Franklin Delano Roosevelt – rekordowy prezydent USA

Fran­klin Dela­no Roose­velt (FDR) wśród 42 pre­zy­den­tów ame­ry­kań­skich jest rekor­dzi­stą pre­ce­den­sów pre­zy­denc­kich. Jest jedy­nym w histo­rii Sta­nów Zjed­no­czo­nych pre­zy­den­tem, któ­ry urząd ten spra­wo­wał przez wię­cej niż dwie kadencje.

Ponie­waż Jerzy Waszyng­ton był pre­zy­den­tem kra­ju przez dwie kaden­cje, utarł się zwy­czaj, że nikt nie ubie­ga się o trze­cią kaden­cję. Ten nie­pi­sa­ny zwy­czaj naru­szył FDR, któ­ry czte­ro­krot­nie, bo w 1932, 1936, 1940 i 1944 r. był wybie­ra­ny na pre­zy­den­ta. W 1951 r. wpro­wa­dzo­no w USA XXII popraw­kę do kon­sty­tu­cji, któ­ra ogra­ni­czy­ła licz­bę kaden­cji do dwóch. Jed­na kaden­cja trwa czte­ry lata.

Ale czte­ro­krot­ny wybór do Bia­łe­go Domu nie był jedy­nym pre­ce­den­sem usta­no­wio­nym przez FDR. Oto kil­ka innych.

Fran­klin Dela­no Roose­velt był:

► pierw­szym pre­zy­den­tem, któ­ry zapo­cząt­ko­wał inau­gu­ra­cję 20 stycz­nia (1937 r.);
► pierw­szym i jedy­nym pre­zy­den­tem, któ­re­go inau­gu­ra­cja dwu­krot­nie wypa­dła w sobo­ty (4 mar­ca 1933 r. i 20 stycz­nia 1945 r.);
► pierw­szym pre­zy­den­tem, któ­re­go prze­mó­wie­nie, wygło­szo­ne na otwar­ciu świa­to­wej wysta­wy w Nowym Jor­ku, trans­mi­to­wa­ła tele­wi­zja (30 kwiet­nia 1939 r.);
► pierw­szym pre­zy­den­tem Sta­nów Zjed­no­czo­nych, któ­ry został ojcem chrzest­nym naj­młod­sze­go syna kró­la angiel­skie­go Jerze­go VI (chrzest odbył się 4 sierp­nia 1942 r.);
► pierw­szym pre­zy­den­tem, któ­ry wygło­sił w języ­ku obcym prze­mó­wie­nie radio­we (7 listo­pa­da 1942 r., po francusku);
► pierw­szym pre­zy­den­tem, któ­ry odwie­dził Ame­ry­kę Połu­dnio­wą (10 lip­ca 1934 r.);
► pierw­szym pre­zy­den­tem, któ­ry prze­pły­nął Kanał Panam­ski (11 lip­ca 1934 r.) i odwie­dził Hawa­je (25 sierp­nia 1934 r.);
► pre­zy­den­tem, któ­ry wpro­wa­dził zwy­czaj przyj­mo­wa­nia przy­się­gi od człon­ków gabi­ne­tu w Bia­łym Domu w obec­no­ści ich rodzin i przy­ja­ciół oraz usta­no­wił fla­gę dla wice­pre­zy­den­ta (7 lute­go 1936 r.);
► pierw­szym pre­zy­den­tem, któ­re­go mat­ka mogła oddać głos na swe­go syna w wybo­rach pre­zy­denc­kich, a tak­że oglą­dać jego zaprzy­się­że­nie na dru­gą i trze­cią kadencję;
► pierw­szym i jedy­nym pre­zy­den­tem, któ­ry spra­wo­wał ten urząd przez wię­cej niż dwie kadencje;
► pierw­szym i jedy­nym pre­zy­den­tem inwalidą;
► pierw­szym pre­zy­den­tem, któ­ry powo­łał kobie­tę (Fran­ces Per­kins) w skład gabinetu.

Fran­klin Dela­no Roose­velt uro­dził się w 1882 roku. Od mło­do­ści roko­wa­no mu wiel­ką karie­rę. W sierp­niu 1921 r. ten sil­ny, ener­gicz­ny męż­czy­zna, nagle zacho­ro­wał i pozo­stał kale­ką do koń­ca życia. Prze­bieg wypad­ków był następujący.

FDR naj­wię­cej razy w histo­rii – aż trzy­krot­nie – w latach 1932 (zdję­cie), 1934 i 1941 zdo­by­wał tytuł Czło­wie­ka Roku maga­zy­nu „Time”.

Prze­by­wał z całą rodzi­ną na waka­cjach w Cam­po­bel­lo w Kana­dzie. Gdy wybrał się na prze­jażdż­kę jach­tem, wpadł do zim­nej wody. Następ­ne­go dnia zauwa­żył pożar na jed­nej z sąsied­nich wyse­pek. Dobił do brze­gu i wziął udział w jego gasze­niu. Po poża­rze posta­no­wił się ochło­dzić kąpie­lą w miej­sco­wym jezio­rze, a następ­nie w zim­nej zato­ce. Do let­niej rezy­den­cji powró­cił w mokrym kostiu­mie. Już wie­czo­rem było mu zim­no i czuł ból. Poło­żył się do łóż­ka. Następ­ne­go dnia obu­dził się z pod­wyż­szo­ną tem­pe­ra­tu­rą i bólem. Kie­dy pró­bo­wał wstać z łóż­ka, nogi się pod nim ugię­ły. Oka­za­ło się, że został spa­ra­li­żo­wa­ny od klat­ki pier­sio­wej w dół. Wezwa­ny z Bosto­nu spe­cja­li­sta stwier­dził atak para­li­żu dzie­cię­ce­go, cho­ro­bę Heinego-Medina.

Roose­velt musiał zno­sić strasz­li­we bóle. Nogi wło­żo­no mu w meta­lo­we pro­te­zy, by utrzy­mać je w odpo­wied­niej pozy­cji. Inge­ru­ją­ca we wszyst­ko mat­ka chcia­ła, by syn inwa­li­da zamknął się w Hyde Par­ku, w rodzin­nej posia­dło­ści Roose­vel­tów. Jed­nak Ele­ono­ra, żona Roose­vel­ta, póź­niej nie mniej sław­na od męża, zde­cy­do­wa­nie sprze­ci­wi­ła się temu.

Zachę­co­ny przez żonę i przy­ja­cie­la, redak­to­ra nowo­jor­skiej gaze­ty, posta­no­wił prze­zwy­cię­żyć wszyst­kie prze­ciw­no­ści losu. Nie zała­mał się. Dzię­ki nie­by­wa­łe­mu upo­ro­wi i inten­syw­nym ćwi­cze­niom odzy­skał wła­dzę w rękach, mógł też sie­dzieć. W koń­cu grud­nia 1921 roku prze­niósł się ze szpi­ta­la do domu przy 65 Uli­cy po wschod­niej stro­nie Man­hat­ta­nu. Poru­szał się jed­nak tyl­ko na wóz­ku; z wóz­kiem inwa­lidz­kim został zwią­za­ny już do koń­ca życia. Nie stra­cił przy tym poczu­cia humo­ru. „Moje nogi być może nie są naj­lep­sze – żar­to­wał – ale popa­trz­cie na moje ramio­na. Jack Demp­sey [ówcze­sny mistrz świa­ta w bok­sie w wadze cięż­kiej] pozie­le­niał­by z zazdrości”.

Jesie­nią 1924 r. odkrył zbaw­cze dzia­ła­nie cie­płych źró­deł w Warm Springs w sta­nie Geo­r­gia. Pły­wał w tej wodzie, sta­ra­jąc się ponow­nie uru­cho­mić mię­śnie nóg. Tu FDR usta­no­wił fun­da­cję, któ­ra udzie­la­ła pomo­cy ofia­rom wiru­sa polio.

Cho­ro­ba dała mu czas na głę­bo­kie prze­my­śle­nia, pozwo­li­ła na wyro­bie­nie dystan­su do wie­lu problemów.

„Jeśli ktoś spę­dzi dwa lata w łóż­ku, sta­ra­jąc się uru­cho­mić swój duży palec u nogi, to wszyst­kie inne rze­czy wyda­ją się wów­czas bar­dzo łatwe” – zwykł mawiać przy­szły pre­zy­dent Sta­nów Zjednoczonych.

Kon­fe­ren­cja jał­tań­ska (4–11 lute­go 1945 r.) – dru­gie z naj­waż­niej­szych spo­tkań „Wiel­kiej Trój­ki” przy­wód­ców koali­cji anty­hi­tle­row­skiej pod­czas II woj­ny świa­to­wej: pre­mier Wiel­kiej Bry­ta­nii Win­ston Chur­chill, pre­zy­dent USA Fran­klin D. Roose­velt i przy­wód­ca ZSRR Józef Sta­lin. Roose­velt zmarł 2 mie­sią­ce póź­niej (12 kwietnia).

Uśmiech, a tak­że cie­ka­wa mimi­ka powo­do­wa­ły, że Roose­velt był jed­nym z naj­czę­ściej foto­gra­fo­wa­nych pre­zy­den­tów ame­ry­kań­skich. Foto­gra­fo­wa­no go jed­nak w taki spo­sób, by nie poka­zy­wać spo­łe­czeń­stwu jego ułom­no­ści. Auto­rzy zdjęć uwa­ża­li to za spra­wę ety­ki i honoru.

Ist­nie­je zale­d­wie kil­ka publi­ko­wa­nych zdjęć uka­zu­ją­cych pre­zy­den­ta w pro­te­zach. Ogrom­na więk­szość zdjęć poka­zy­wa­ła Roose­vel­ta sie­dzą­ce­go za biur­kiem, sto­ją­ce­go za mikro­fo­na­mi radia. W fil­mach poka­zy­wa­no go zwy­kle jadą­ce­go w samo­cho­dzie. Nie ist­nie­je film z idą­cym Rooseveltem.

Pre­zy­dent poru­szał się z wiel­kim tru­dem, rów­nież z wiel­kim tru­dem wcho­dził po scho­dach. Tam, gdzie poja­wiał się publicz­nie, zwy­kle przy­go­to­wy­wa­no spe­cjal­ną rucho­mą plat­for­mę. W plat­for­mę taką wypo­sa­żo­no rów­nież jego oso­bi­sty pociąg. Kie­dy pew­ne­go razu foto­graf zro­bił zdję­cie pre­zy­den­ta na plat­for­mie, natych­miast skon­fi­sko­wa­no mu film.

Roose­velt miał spa­ra­li­żo­wa­ne jedy­nie nogi. Powy­żej pasa miał sil­nie roz­wi­nię­te mię­śnie, ramio­na, prze­gu­by dło­ni, ręce. Mię­śnie nóg ćwi­czył, czę­sto pły­wa­jąc. Masa­że i pro­te­zy umoż­li­wia­ły mu czę­ścio­we poru­sza­nie się. Kie­dy chciał wstać lub wypro­sto­wać nogi, znaj­du­ją­ce się w cięż­kich sta­lo­wych pro­te­zach, blo­ko­wał śru­ba­mi zgię­cia i pod­cią­ga­jąc się ręka­mi, sta­wał na nogi. Kie­dy był sam, miał dwie laski. Kie­dy mógł się oprzeć na kimś, potrze­bo­wał tyl­ko jednej.

Pew­ne­go razu w Geo­r­gii w cza­sie kam­pa­nii wybor­czej Roose­velt, prze­ma­wia­jąc na wie­cu, zapo­mniał się i na chwi­lę odsu­nął się od try­bu­ny, o któ­rą zawsze się opie­rał. Stra­cił wów­czas rów­no­wa­gę i, ku prze­ra­że­niu obec­nych, prze­wró­cił się. Naj­bli­żej sto­ją­cy pod­nie­śli go, opar­li o mów­ni­cę. FDR kon­ty­nu­ował prze­mó­wie­nie, jak­by nic się nie sta­ło. Uczest­ni­cy wie­cu wiwa­to­wa­li na cześć dziel­ne­go pre­zy­den­ta. Roose­velt nie lubił, kie­dy w jego obec­no­ści wspo­mi­na­no o inwa­lidz­twie. Sam rów­nież nie­zwy­kle rzad­ko robił jakieś alu­zje na ten temat.

Histo­ry­cy ame­ry­kań­scy uwa­ża­ją Roose­vel­ta za tzw. sil­ne­go pre­zy­den­ta. Wzbu­dzał sil­ne emo­cje: zwo­len­ni­cy uwiel­bia­li go, prze­ciw­ni­cy nie­na­wi­dzi­li i bali się go. Choć pocho­dził z boga­tej rodzi­ny nale­żą­cej do ary­sto­kra­cji ame­ry­kań­skiej, miał zro­zu­mie­nie dla losów i doli warstw nie­uprzy­wi­le­jo­wa­nych. Potra­fił zna­ko­mi­cie wyko­rzy­stać pro­ble­my i nastro­je spo­łecz­ne dla skon­so­li­do­wa­nia swej wła­dzy i for­so­wa­nia wła­snych poglą­dów. Prze­ciw­ni­ków poli­tycz­nych zawsze stra­szył, że odwo­ła się do opi­nii społeczeństwa.

Fran­klin Dela­no Roose­velt prze­wo­dził Ame­ry­ka­nom w trud­nych, kry­tycz­nych wręcz momen­tach histo­rii, roz­po­czy­na­jąc urząd w okre­sie naj­więk­sze­go kry­zy­su gospo­dar­cze­go w USA i w okre­sie naj­więk­sze­go kry­zy­su mię­dzy­na­ro­do­we­go, jakim była II woj­na światowa.

Nie zdą­żył już prze­mó­wić na kon­fe­ren­cji zało­ży­ciel­skiej ONZ w San Fran­ci­sco, zmarł dwa tygo­dnie wcze­śniej, 12 kwiet­nia 1945 r.  Ale w wypad­ku obu kry­zy­sów nie zabra­kło mu odwa­gi w podej­mo­wa­niu śmia­łych decy­zji, któ­re wypro­wa­dzi­ły USA z kry­zy­su gospo­dar­cze­go, a świat – z II woj­ny światowej.

Spe­cjal­nie dla POLTIMES

prof. Lon­gin Pastusiak
Mar­sza­łek Sena­tu (2001–2005)