Hermaszewski, polski kosmonauta: to był lot bez komputerów!

Nie każ­dy o tym wie, że Pol­ska jest czwar­tym pań­stwem na świe­cie, któ­re­go oby­wa­tel został wysła­ny w kosmos (a mia­ła być nawet trze­cim, po ZSRR i USA!) oraz o tym, że na pokła­dzie rakie­ty… nie było kom­pu­te­rów.

– Panie gene­ra­le, jako war­szaw­ski nasto­la­tek, w cie­pły czerw­co­wy wie­czór 1978 r. pędzi­łem roz­e­mo­cjo­no­wa­ny do cen­trum po doda­tek nad­zwy­czaj­ny „Pierw­szy Polak w kosmo­sie”. Pierw­szy, jak do tej pory jedy­ny i – coś mi się wyda­je, że tak już nie­ste­ty dłu­go pozo­sta­nie. Wra­że­nie było – nomen omen – kosmicz­ne. My tutaj, a Pan pra­wie 400 kilo­me­trów nad nami. Patrzył Pan na Zie­mię z kosmo­su. Jak dziś wspo­mi­na Pan tę przy­go­dę?

- Z roz­rzew­nie­niem, ale i satys­fak­cją. Uczest­ni­czy­łem w czymś wyjąt­ko­wym. W wiel­kim jak na owe cza­sy przed­się­wzię­ciu nauko­wym i tech­nicz­nym. Na zało­dze stat­ku spo­czy­wa­ła ogrom­na odpo­wie­dzial­ność, bo prze­cież nie było wte­dy jesz­cze kom­pu­te­rów pokła­do­wych…

– Rakie­ta bez kom­pu­te­ra?!

- Dla­cze­go to pana tak dzi­wi? Elek­tro­ni­ka była na eta­pie lamp elek­tro­no­wych, mikro­pro­ce­so­ry wyso­kiej wydaj­no­ści były pie­śnią przy­szło­ści. Coś, co z dzi­siej­szej per­spek­ty­wy wyda­je się nie­moż­li­we, wte­dy było codzien­no­ścią. Teraz mikro­pro­ce­so­ry są nawet w zegar­kach, ale 36 lat temu obli­cze­nia mate­ma­tycz­ne wyko­ny­wa­li­śmy na pro­stych kal­ku­la­to­rach i w pamię­ci. Wszyst­kie manew­ry w kosmo­sie wyko­ny­wa­li­śmy ste­ru­jąc ręcz­nie. Zda­ni byli­śmy na wła­sną wie­dzę, pamięć i umie­jęt­no­ści.

– Ryzy­ko eks­pe­dy­cji było więc kolo­sal­ne.

- Ale to nie zmie­ni­ło się do dziś. Pro­szę sobie przy­po­mnieć, co sta­ło się z naszpi­ko­wa­nym elek­tro­ni­ką ame­ry­kań­skim pro­mem kosmicz­nym Colum­bia w roku 2003 1 Pierw­szy waha­dło­wiec NASA, któ­ry odbył lot kosmicz­ny. Uległ znisz­cze­niu 1 lute­go 2003 r., pod­czas powro­tu z 28. misji STS-107. Zgi­nę­ła wte­dy cała sied­mio­oso­bo­wa zało­ga.. Dodam, że pierw­sze kom­pu­te­ry pokła­do­we zaczę­to insta­lo­wać na rosyj­skich stat­kach kosmicz­nych kil­ka lat po moim locie. Ale przez to zało­gę stat­ków musia­no powięk­szyć o jed­ną oso­bę, któ­rej zada­niem była… wła­śnie obsłu­ga kom­pu­te­ra. Dla­te­go wła­śnie z taką satys­fak­cją wspo­mi­nam moją misję na stat­ku Sojuz-30, dowo­dzo­nym przez Pio­tra Kli­mu­ka. Choć byłem 89. Zie­mia­ni­nem w kosmo­sie [a Pol­ska zosta­ła 4. naro­dem w histo­rii, któ­re­go przed­sta­wi­ciel pole­ciał w kosmos – red.], to były abso­lut­nie pio­nier­skie przed­się­wzię­cia.

– Ludzie marzą o podró­ży dooko­ła świa­ta, zdo­by­ciu Mount Eve­re­stu, locie w kosmos… Pan jest więc jed­ną z nie­wie­lu osób, któ­rych życio­we marze­nie się speł­ni­ło.

- Tak, tego uni­kal­ne­go prze­ży­cia doświad­czy­ło zale­d­wie nie­wie­lu ponad czte­ry­stu ludzi [obec­nie jest to ok. 550 astro­nau­tów i kosmo­nau­tów z 39 państw, w zależ­no­ści od zasto­so­wa­nych kry­te­riów – red.]. Gdy byłem dziec­kiem, marzy­łem, żeby ujrzeć świat z okna samo­lo­tu. Gdy szko­li­łem się na pilo­ta woj­sko­we­go, marzy­łem o lata­niu naj­szyb­szy­mi samo­lo­ta­mi świa­ta. Gdy byłem już pilo­tem myśliw­skim, lata­łem z sza­lo­ny­mi pręd­ko­ścia­mi prze­wyż­sza­ją­cy­mi dwu­krot­nie pręd­kość dźwię­ku i na wyso­ko­ściach ponad 21 kilo­me­trów. To było speł­nie­nie marzeń, bo wyżej było tyl­ko czar­ne nie­bo i miga­ją­ce gwiaz­dy.

– Co Pan poczuł, gdy dowie­dział się o swo­jej życio­wej szan­sie?

- Nie­do­wie­rza­nie, oba­wę… Ale to nie było tak, że nie­ocze­ki­wa­nie ktoś do mnie zadzwo­nił i oznaj­mił: jesteś dobry, lecisz w kosmos. Pro­ces rekru­ta­cji, badań, testów i szko­leń był bar­dzo dłu­gi, skom­pli­ko­wa­ny i wyczer­pu­ją­cy. Dość dłu­go nie wie­dzie­li­śmy, do jakiej misji nas przy­go­to­wu­ją. Cały czas sądzi­łem, że będę miał oka­zję testo­wać jakiś nie­wia­ry­god­nie szyb­ki i nowo­cze­sny samo­lot. Byłem prze­cież doświad­czo­nym pilo­tem.

– Mówi Pan: my. Miał Pan kontr­kan­dy­da­tów?

- To było współ­za­wod­nic­two naj­lep­szych, któ­re mia­ło wyło­nić tego „naj”. Ale po kolei. W 1976 roku dowo­dzi­łem puł­kiem lot­ni­czym we Wro­cła­wiu. Popro­szo­no mnie wów­czas o wska­za­nie naj­lep­szych pilo­tów, goto­wych pod­dać się prze­szko­le­niu na sprzęt, któ­ry lata bar­dzo wyso­ko, bar­dzo szyb­ko i bar­dzo dale­ko.

Poczu­łem się zawie­dzio­ny: jak to, dla­cze­go nie pyta­ją o mnie? Lata­łem prze­cież na MIG-ach 21. W powie­trzu czu­łem się w swo­im żywio­le. Ale roz­cza­ro­wa­nie było krót­kie, bo po 2–3 tygo­dniach zapy­ta­no tak­że mnie, czy chciał­bym spró­bo­wać. No i się zaczę­ło. Wraz z inny­mi pilo­ta­mi prze­sze­dłem 3‑miesięczną kator­gę w Woj­sko­wym Insty­tu­cie Medy­cy­ny Lot­ni­czej. Bada­no nas dzień i noc, róż­ny­mi czę­sto eks­pe­ry­men­tal­ny­mi meto­da­mi. Po 3 mie­sią­cach z dużej gru­py pozo­sta­ło kil­ku­na­stu pilo­tów. Wte­dy wysła­no nas na zgru­po­wa­nie w Mrą­go­wie i tam zafun­do­wa­no następ­ny odci­nek kator­gi, ale według zasa­dy: po każ­dym eta­pie naj­słab­szy odpa­da. Choć mia­łem 36 lat, oka­za­łem się lep­szy od młod­szych kole­gów. W koń­cu był tur­nus w Zako­pa­nem. Po jego zakoń­cze­niu dowie­dzia­łem się, że zosta­łem skla­sy­fi­ko­wa­ny na dru­gim miej­scu, ale pod wzglę­dem badań psy­cho­lo­gicz­nych na pierw­szym. To samo potwier­dzi­ły bada­nia w Gwiezd­nym Mia­stecz­ku pod Moskwą. No i wybra­li mnie. A już na sam koniec powie­dzie­li, że tu nie cho­dzi o samo­lo­ty, ale o kosmos. Poczu­łem, jak­by mi wyla­no kubeł zim­nej wody na gło­wę.

– Kubeł zim­nej wody? Jakieś roz­cza­ro­wa­nie?!

- Nie, skąd­że. Przede wszyst­kim zdu­mie­nie i nie­do­wie­rza­nie. Prze­cież byłem tyl­ko pilo­tem, jed­nym z wie­lu. Ale w odpo­wie­dzi usły­sza­łem, że szu­ka­li kogoś takie­go jak ja. Wie­le osób pyta mnie dziś, dla­cze­go to wła­śnie ja pole­cia­łem w kosmos, dopa­tru­ją się jakichś ukry­tych prawd. Wybra­no mnie, bo po pro­stu naj­le­piej prze­sze­dłem przez wszyst­kie testy.

– A dla­cze­go Rosja­nie wybra­li do lotu Pola­ka?

- Nie wybra­li, a zapro­po­no­wa­li wspól­ny lot. Przede mną w kosmos pole­ciał Cze­cho­sło­wak. Mówio­no potem, że to Husak zała­twił ten lot u Breż­nie­wa, bo nale­ża­ło im się to za 1968 rok 2W roku 1978 w Cze­cho­sło­wa­cji u wła­dzy znaj­do­wał się Gustáv Husák. Przy­pa­da­ła aku­rat smut­na rocz­ni­ca 10-lecia „Pra­skiej Wio­sny” i wkro­cze­nia czę­ści wojsk Ukła­du War­szaw­skie­go z ZSRR na cze­le na tere­ny Cze­cho­sło­wa­cji (obec­nych: Czech i Sło­wa­cji) w celu „dopro­wa­dze­nia do ładu i przy­wró­ce­nia sta­rych porząd­ków”. W tej sytu­acji przy­wód­ca radziec­ki Leonid Breż­niew posta­no­wił zre­ha­bi­li­to­wać się i uho­no­ro­wać „bra­ter­ski” naród; w pierw­szej kolej­no­ści wyty­po­wa­no więc do lotu Cze­cho­sło­wa­ka. Toteż w związ­ku z tą decy­zją krą­ży­ły nie­po­twier­dzo­ne plot­ki, że goto­wy do lotu Her­ma­szew­ski musiał pocze­kać 3 mie­sią­ce i pod­dać się jesz­cze kil­ku mało istot­nym bada­niom, takim, jak spraw­ność dzia­ła­nia mig­dał­ków itp.. Ja pole­cia­łem jako dru­gi zagra­nicz­ny kosmo­nau­ta na rosyj­skim stat­ku. Po mnie byli inni z kra­jów tzw. ludo­wej demo­kra­cji, Wkrót­ce na „Soju­zach” z tego same­go kosmo­dro­mu Baj­ko­nur star­to­wa­li kosmo­nau­ci z Japo­nii, Anglii, Nie­miec, Austrii, USA…

Lista pierwszych astronautów według Państw

Lp	Pań­stwo		Astro­nau­ta*	Data star­tu
1.	ZSRR		Jurij Gaga­rin	12 kwiet­nia 1961
2.	USA		Alan She­pard**	5 maja 1961
3.	Cze­cho­sło­wa­cja		Vla­di­mír Remek***	2 mar­ca 1978
4.	Pol­ska		Miro­sław Her­ma­szew­ski	27 czerw­ca 1978
5.	NRD		Sig­mund Jähn	26 sierp­nia 1978
6.	Buł­ga­ria		Geo­r­gi Iwa­now	10 kwiet­nia 1979
7.	Węgry		Ber­ta­lan Far­kas	26 maja 1980
8.	Wiet­nam		Phạm Tuân	23 lip­ca 1980
9.	Kuba		Arnal­do Tamayo Mén­dez	18 wrze­śnia 1980
10.	Mon­go­lia		Dżüg­der­de­mi­dijn Gür­rag­czaa	22 mar­ca 1981
11.	Rumu­nia		Dumi­tru Pru­na­riu	14 maja 1981
12.	Fran­cja		Jean-Loup Chrétien	24 czerw­ca 1982
13.	RFN		Ulf Mer­bold	28 listo­pa­da 1983
14.	Indie		Rakesh Shar­ma	3 kwiet­nia 1984
15.	Kana­da		Marc Gar­ne­au	5 paź­dzier­ni­ka 1984
16.	Ara­bia Sau­dyj­ska		Sul­tan Al-Saud	17 czerw­ca 1985
17.	Holan­dia		Wub­bo Ockels	30 paź­dzier­ni­ka 1985
18.	Mek­syk		Rodol­fo Neri Vela	26 listo­pa­da 1985
19.	Syria		Moham­med Faris	22 lip­ca 1987
20.	Afga­ni­stan		Abdul Ahad Moh­mand	29 sierp­nia 1988
21.	Japo­nia		Toy­ohi­ro Akiy­ama	2 grud­nia 1990
22.	Wiel­ka Bry­ta­nia		Helen Shar­man	18 maja 1991
23.	Austria		Franz Vieh­böck	2 paź­dzier­ni­ka 1991
24.	Rosja****		A. Kale­ri i A. Wik­to­rien­ko*****	17 mar­ca 1992
25.	Bel­gia		Dirk Fri­mo­ut	24 mar­ca 1992
26.	Wło­chy		Fran­co Maler­ba	31 lip­ca 1992
27.	Szwaj­ca­ria		Clau­de Nicol­lier	31 lip­ca 1992
28.	Kazach­stan		Tał­gat Musa­ba­jew	1 lip­ca 1994
29.	Ukra­ina		Łeonid Kade­niuk	19 listo­pa­da 1997
30.	Hisz­pa­nia		Pedro Duque	29 paź­dzier­ni­ka 1998
31.	Sło­wa­cja		Ivan Bel­la	20 lute­go 1999
32.	RPA		Mark Shut­tle­worth	25 kwiet­nia 2002
33.	Izra­el		Ilan Ramon	16 stycz­nia 2003
34.	Chi­ny		Yang Liwei	15 paź­dzier­ni­ka 2003
35.	Bra­zy­lia		Mar­cos Pon­tes	30 mar­ca 2006
36.	Iran		Ano­usheh Ansa­ri	18 wrze­śnia 2006
37.	Szwe­cja		Chri­ster Fugle­sang	10 grud­nia 2006
38.	Male­zja		She­ikh Musza­phar Shu­kor	10 paź­dzier­ni­ka 2007
39.	Korea Połu­dnio­wa		Yi So-yeon	8 kwiet­nia 2008
40.				Ciąg dal­szy nastą­pi…

– Lot obli­czo­ny był na efekt pro­pa­gan­do­wy…?

- Na począt­ku tak było. Teraz domi­nu­je komer­cja. Dla mnie nato­miast była to wiel­ka przy­go­da i udział w uni­kal­nym przed­się­wzię­ciu nauko­wym. Na orbi­cie prze­pro­wa­dzi­łem wie­le eks­pe­ry­men­tów. Medal, któ­ry otrzy­ma­łem od Pol­skiej Aka­de­mii Nauk za wybit­ne zasłu­gi dla pol­skiej nauki cenię sobie naj­bar­dziej ze wszyst­kich wyróż­nień.

– Czy to praw­da, że przed star­tem na wszel­ki wypa­dek spi­sał Pan swój testa­ment?

- Testa­ment nie, ale napi­sa­łem do listy do naj­bliż­szych, takie któ­re pisze się przed dale­ką podró­żą. Napi­sa­łem do syna, żeby opie­ko­wał się mamą, do córecz­ki by była szczę­śli­wą dziew­czyn­ką. Żonę pro­si­łem o wytrwa­łość, a mamę zapew­nia­łem, że misja skoń­czy się bez­piecz­nie. Ale stra­chu nie czu­łem. Znacz­nie wię­cej obaw mia­łem pod koniec misji w kosmo­sie, przed powro­tem na Zie­mię.

– Strach, że lądow­nik spa­li się w atmos­fe­rze?

- Kie­dy wsia­dłem do lądow­ni­ka i odłą­cza­li­śmy się od sta­cji orbi­tal­nej, spoj­rza­łem na Zie­mię i pomy­śla­łem: jak do tego domu jest dale­ko! Żeby wró­cić, trze­ba będzie chy­ba zamie­nić się w mete­oryt. A mete­or może prze­cież spło­nąć w atmos­fe­rze. Ale myśla­łem też: gdy­by teraz coś złe­go mia­ło się wyda­rzyć, to była­by to wiel­ka nie­spra­wie­dli­wość. Wie­rzy­łem, że wró­cę pomyśl­nie. Ale do dziś na samo wspo­mnie­nie czu­ję mro­że­nie na ple­cach.

Jak to jest – być astro­nau­tą? Start. Czło­wiek o masie 75 kilo­gra­mów nagle waży trzy­krot­nie wię­cej. Odpły­wa­jąc w kie­run­ku prze­ciw­nym do wek­to­ra ruchu, krew jest wtła­cza­na w pery­fe­ryj­ne obsza­ry cia­ła. Ser­ce zaczy­na bić szyb­ciej – tak, jak pod­czas sprin­tu – aby uzu­peł­nić nie­do­bór tle­nu w naj­waż­niej­szych narzą­dach. Orbi­ta. Pra­wie trzy czwar­te dosko­na­le prze­szko­lo­nych ludzi pod­czas swo­je­go pierw­sze­go lotu w kosmos natych­miast odczu­wa mdło­ści, ponie­waż napły­wa­ją­ce z róż­nych narzą­dów zmy­słów infor­ma­cje nagle prze­sta­ją do sie­bie paso­wać. Weź­my rów­no­wa­gę. Na Zie­mi prze­miesz­cza­nie się endo­lim­fy w uchu wewnętrz­nym zale­ży od tego, gdzie znaj­du­je się śro­dek pla­ne­ty – w prze­strze­ni kosmicz­nej ta ciecz wiru­je bez celu przy każ­dym ruchu gło­wy.

- Poję­cia takie jak „góra”, „dół”, „pion” i „poziom” nagle prze­sta­ją ist­nieć. Od pierw­szej minu­ty masz wra­że­nie, że się prze­wra­casz – mówi Miro­sław Her­ma­szew­ski.

Przy­po­mi­na to obja­wy cho­ro­by mor­skiej: mózg zakła­da, że przy­czy­ną dez­orien­ta­cji jest zatru­cie pokar­mo­we i wyda­je pole­ce­nie jak naj­szyb­sze­go opróż­nie­nia żołąd­ka. Trwa to do chwi­li, gdy po kil­ku dniach orga­nizm wyłą­czy wszyst­kie na pozór „zepsu­te” recep­to­ry – i zatrzy­ma pędzą­cą w gło­wie karu­ze­lę. Rów­nież ser­ce zacho­wu­je się tak, jak­by w dal­szym cią­gu było na Zie­mi, i wal­czy z nie­obec­ną gra­wi­ta­cją, upar­cie pom­pu­jąc krew do gło­wy. Kon­se­kwen­cje? Nabrzmie­nie twa­rzy i szyi. Aby zapo­biec napa­dom dusz­no­ści, ska­fan­dry kosmicz­ne dobie­ra się więc o pół roz­mia­ru za duże. Siła cią­że­nia prze­sta­je oddzia­ły­wać tak­że na pły­ny ustro­jo­we. Zato­ki przy­no­so­we przez cały czas są zatka­ne, jak przy prze­zię­bie­niu. Ponad­to każ­da komór­ka musi radzić sobie z dzie­sięć razy więk­szą niż na Zie­mi daw­ką rako­twór­cze­go pro­mie­nio­wa­nia kosmicz­ne­go. Bez gra­wi­ta­cji czło­wiek wysy­cha – astro­nau­ci tra­cą w sumie oko­ło 20% pły­nów ustro­jo­wych. Przed powro­tem na Zie­mię wypi­ja­ją kil­ka litrów wody z sola­mi mine­ral­ny­mi, aby nie doszło do zapa­ści orga­ni­zmu z powo­du bra­ku ciśnie­nia w jego wnę­trzu. ► Źró­dło: Inte­ria Men­way

– Czym dla Pana są loty czło­wie­ka w kosmos?

- Nie­wie­le ponad 100 lat temu bra­cia Wri­ght wzbi­li się nie­po­rad­nie w powie­trze. Dziś trans­port lot­ni­czy to taka sama gałąź trans­por­tu jak kolej czy samo­cho­dy, tyle, że szyb­sza. A my zaczy­na­my się­gać coraz dalej. Ludz­kość nie cof­nie się z tej dro­gi. Nie­za­leż­nie od tra­ge­dii, wkła­du pra­cy, kosz­tów. Każ­dy lot kosmicz­ny przy­no­si nowe odkry­cia. Takie jak na przy­kład ten dyk­ta­fon, na któ­ry nagry­wa­my roz­mo­wę, jak tele­fon komór­ko­wy, nawi­ga­cja sate­li­tar­na. Dla ludz­ko­ści wiel­kim wyda­rze­niem byt pierw­szy lot czło­wie­ka – Juri­ja Gaga­ri­na w kosmos, pierw­szy krok Neila Arm­stron­ga na Księ­ży­cu. Wkrót­ce wiel­kim wyda­rze­niem będzie misja na Mar­sa. A zało­gę stat­ku sta­no­wić będą nie Ame­ry­ka­nie, czy Rosja­nie, ale Zie­mia­nie. I celem nie jest Mars sam w sobie, ale roz­wój ludz­ko­ści. Zapew­nić to może wspól­ny wysi­łek wie­lu kra­jów. Chęć pozna­nia każe czło­wie­ko­wi cały czas iść dalej, nawet dalej niż marze­nia.

Spe­cjal­nie dla POLTIMES
Roz­ma­wiał: Andrzej Cho­łuj

Gene­rał Miro­sław Her­ma­szew­ski, ur. 15 wrze­śnia 1941 roku w Lip­ni­kach (dziś: Ukra­ina) – gene­rał bry­ga­dy Woj­ska Pol­skie­go, kosmo­nau­ta – pierw­szy i jedy­ny w dotych­cza­so­wej histo­rii Polak, któ­ry zna­lazł się w kosmo­sie. Od godzi­ny 17:27 27 czerw­ca do 16:31 5 lip­ca 1978 r. wraz z Pio­trem Kli­mu­kiem odbył lot na stat­ku Sojuz 30. 28 czerw­ca 1978 roku o godzi­nie 19:08 prze­pro­wa­dzo­no cumo­wa­nie z zespo­łem orbi­tal­nym „Salut 6” – Sojuz 29. Po wyko­na­niu pro­gra­mu badaw­cze­go, 5 lip­ca w ste­pach Kazach­sta­nu nastą­pi­ło lądo­wa­nie. Pod­czas 8‑dniowej misji doko­na­no 126 okrą­żeń Zie­mi i usta­no­wio­no kil­ka rekor­dów Pol­ski zatwier­dzo­nych przez FAI; m.in.: wyso­kość – 363 km, pręd­kość lotu – 28 tys. km/h, czas trwa­nia lotu – 190 godzin 3 minu­ty 4 sekun­dy, prze­by­ty dystans – 5 273 257 km.

Wła­sna stro­na domo­wa nasze­go (jedy­ne­go) Kosmo­nau­ty: Hermaszewski.com
na któ­rej możesz coś na pamiąt­kę kupić, albo zadać oso­bi­ste pyta­nie via e‑mail: PYTANIE