Czym jest inteligencja? Odpowiedź na to pytanie jest wbrew pozorom niełatwa. Tak jak pytania o mózg, osobowość czy pamięć – nawet dla naukowców jest to nadal terra incognita. Pozostaje tu wiele do odkrycia, zarówno na płaszczyźnie fizjologicznej, jak i psychologicznej – podobnie jak rozważania na temat ludzkiej świadomości to temat-rzeka tak dla biologów, jak i dla filozofów. „Gdyby ludzki mózg był tak prosty, że moglibyśmy go zrozumieć, bylibyśmy tak głupi, że nie zrozumielibyśmy go i tak”.
Artykuł w skrócie: ♦ Co to jest inteligencja? ♦ Sztuczna Inteligencja ♦ Testy IQ – jak mierzyć inteligencję? ♦ Historia badań nad inteligencją ♦ Rodzaje inteligencji ♦ Inteligencja Finansowa ♦ Inteligencja Emocjonalna ♦ Kontrowersje (m.in. IQ a kolor skóry – mapa świata) ♦ Mensa ♦ Sawanci ♦ Ciekawostki
⁞
Tabele: ♦ Inteligencja – interpretacja wartości IQ ♦ Państwa – Inteligencja Finansowa (średnie IQ) ♦ Mensa – liczba członków według państw (2019)
⁞
oraz ♦ TEST: Sprawdź swoją inteligencję na oficjalnym portalu Mensa.org! i ♦ RANKING INTELIGENCJI 80 SŁAWNYCH LUDZI WSZECH CZASÓW.
CO TO JEST INTELIGENCJA?
W języku potocznym przez inteligencję rozumie się najczęściej zdolność rozwiązywania problemów praktycznych, zdolności językowe lub kompetencje społeczne.
Wedle Słownika języka polskiego pod redakcją prof. Witolda Doroszewskiego (1899–1976) – o ile nie mamy na myśli warstwy społecznej – jest to zdolność rozumienia otaczających sytuacji i znajdowania na nie właściwych, celowych reakcji, a także zdolność rozumienia w ogóle oraz bystrość i pojętność. Inteligencji teoretycznej (której zadaniem jest zdobywanie „czystej” wiedzy) przeciwstawia się inteligencję praktyczną (ujawniającą się w działaniu człowieka). Z inteligencją praktyczną spokrewniona jest na przykład inteligencja techniczna.
Według Encyklopedii PWN inteligencja (od łacińskiego słowa intelligentia – zdolność pojmowania, rozum), jest to jedno z najbardziej wieloznacznych pojęć w psychologii odnoszące się do sprawności w zakresie czynności poznawczych; eksperci w tej dziedzinie badań są zgodni jedynie co do tego, że inteligencja jest zdolnością uczenia się na podstawie własnych doświadczeń oraz zdolnością przystosowania się do otaczającego środowiska; tak rozumiane cechy charakteryzują nie tylko człowieka, spotyka się je również u zwierząt. Inteligencja ujmowana jako cecha ludzkiego umysłu to zdolność myślenia, rozwiązywania problemów oraz angażowania adekwatnych do okoliczności procesów poznawczych (takich jak np.: uczenie się, szybkość przetwarzania informacji, zasoby uwagi, pamięć robocza, kontrola poznawcza), od których zależy skuteczność przystosowania się do nowych sytuacji i sprawność działania.
Tajemnica inteligencji ukryta jest w mózgu, który jest – mimo wysiłków licznych naukowców z całego świata, w tym także laureatów Nagrody Nobla z 2014 roku – Johna O’Keefe oraz May-Britt i Edvarda Mosera – niestety, bardzo słabo zbadanym ludzkim narządem. Choć anatomicznie jest już dobrze poznany, nie wiemy jak funkcjonuje, np. w jaki sposób informacja jest kodowana i przekazywana z komórki do komórki czy też z sieci komórek do innej sieci komórek. Naukowcy znaleźli kod genetyczny, ale wciąż nie mamy kodu neuronów – nie istnieje żaden alfabet elektryczny czy chemiczny, który może określić i powiedzieć „czerwony”, „strach”, „przeczytaj”. Nadal nie wiemy, jak i czy informacje są kodowane w różny sposób, w różnych częściach mózgu.
Nieczynnikowa teoria cech osobowości Gordona W. Allporta, mówi że „temperament razem z inteligencją i budową ciała jest materiałem, z którego formuje się osobowość”. Sebastian Seung z Princeton (e‑mail), autor publikacji „W jaki sposób połączenia w mózgu determinują to, kim jesteśmy”, mówi, że tożsamość, osobowość i pamięć – wszystkie rzeczy, które definiują człowieka – wywodzą się z komórek mózgowych i są ze sobą połączone.
Ale do wyjaśnienia pochodzenia inteligencji, a tym bardziej określenia dlaczego funkcjonuje ona na różnym poziomie u różnych ludzi, jest jeszcze daleka droga. 69-letni Larry Abbott (e‑mail), były fizyk teoretyczny, który jest obecnie zastępcą dyrektora w Centrum Neurologii na Uniwersytecie Columbia i członkiem NAS (Narodowej Akademii Nauk USA), to jeden z bardziej znanych teoretyków w tej dziedzinie. Jego nazwisko często pojawia się w dyskusjach na temat mózgu. Abbott tłumaczy, że naukowcy poznali już dość dobrze pojedyncze neurony. Teraz najważniejszym pytaniem dla niego i dla innych neurologów jest jak działają większe grupy, złożone z tysięcy neuronów, by człowiek mógł np. sięgnąć po filiżankę, zobaczyć coś, na przykład kwiat lub pomyśleć i policzyć: „Dwa razy trzy? To będzie może dziewięć?”. Istnieją już sposoby zapisywania aktywności neuronów w mózgu, i te metody są szybko udoskonalane. Ale – jak stwierdza – jeśli zobaczymy tysiące neuronów to nic nam to jeszcze nie powie.
„Przyjrzeliśmy się układowi nerwowemu z obu stron” – mówi Abbott i wyjaśnia, że chodzi o wrażenia, które płyną do mózgu i działania, które są w tym organie inicjowane. „Tam gdzieś, w środku, mieści się inteligencja. To tam podejmowane jest działania. Mamy narzędzia, by ten proces obserwować” – zapewnia. „Ale czy mamy inteligencję, by to zrozumieć?” – pyta przewrotnie.
SZTUCZNA INTELIGENCJA
Może zrozumie to Sztuczna Inteligencja? Artificial Intelligence (AI) to obecnie niezwykle dynamicznie rozwijający się dział informatyki, badający reguły rządzące zachowaniami umysłowymi człowieka i tworzący programy lub systemy komputerowe symulujące ludzkie myślenie, czy wspomagające lub zastępujące jego inteligentne działania. Wśród tych zachowań są: postrzeganie, rozpoznawanie, uczenie się, operowanie symbolami, posługiwanie się językiem, rozwiązywanie problemów, a nawet twórczość.
Sztuczna inteligencja jest tak inteligentna, jak inteligentni są ludzie, którzy ją stworzyli.
Zaprezentujmy jeden z „ludzkich problemów”, które napotyka komputer z AI. Hektor Levesque z University of Toronto zaproponował test „Winograd Schema Challenge”. Ludzie raczej nie będą mieć problemu z określeniem, kogo dotyczy zaimek „they” w takich angielskich zdaniach:
▪ The city councilmen refused the demonstrators a permit because they feared violence. 1
▪ The city councilmen refused the demonstrators a permit because they advocated violence. 2
Większość ludzi bez większych problemów stwierdzi, że w pierwszym przykładzie zaimek odnosi się do radnych miasta, w drugim zaś do demonstrantów. Robimy to instynktownie, bo (na ogół) mamy rozległą wiedzę o świecie: w tym przypadku wiemy, że częściej za zamieszkami stoją demonstranci niż radni miejscy. Komputery są takiej wiedzy pozbawione. Maszyna nie rozumie ludzkiego języka. To co robi nie jest zrozumieniem. Jest tylko stosowaniem określonych przez ludzi reguł, a tych do nauczenia się jest niewyobrażalnie dużo.
Albo inny przykład – żart prof. Vetulaniego, psychofarmakologa i neurobiologa, najwybitniejszego polskiego eksperta w sprawach dotyczących tajników funkcjonowania ludzkiego mózgu. Przeczytajcie poniższy tekst:
Nie ma zncazeina kojnoleść ltier skadającyłch się na sołwo. Wanże jset tyklo to, żbey pirewsza i osatntia lteria były na soiwm mijsecu; ptzosaołe mgoą być w cakowłitym niedzłaie, a mimo to nie ponwinśimy meić prombleów z pczerzytaenim tego tesktu.
Większość z nas rozczyta ten „szyfr”. Dzieje się tak dlatego, że mamy zanotowane w mózgu schematy zapisu słów: szukamy wyrazu, który znamy. Wymaga to jednak obok korzystania z „baz danych” także kojarzenia abstrakcyjnego „Houston! Tu AI. Mamy problem!”.
I to jest właśnie (na razie) ta przewaga człowieka. Lecz czas, kiedy komputery będą mądrzejsze od nas, nieuchronnie nadchodzi: istnieją już programy grające w szachy na poziomie wyższym niż arcymistrzowski, a poziom arcymistrzowski jest w stanie osiągnąć nawet software działający na smartfonach (oprogramowanie, które pomogło człowiekowi wylądować na Księżycu, w porównaniu z twoim smartfonem było wyjątkowo słabe). Będą też ewidentne korzyści: autonomiczne samochody jeżdżą coraz lepiej; już za kilka lat, gdy niewyspany wsiądziesz rano do samochodu, by jechać do pracy, dośpisz jeszcze sobie z pół godzinki (jednakowoż jadąc taksówką na nudne spotkanie rodzinne, zatęsknisz za pogawędką z Panem Taksówkarzem).„Panie Wołodyjowski! Larum grają!”.

Google Street View, Nowy Jork. Ponieważ w większości krajów dane osobowe są chronione, twarze ludzi są rozmyte, by nie można było ich rozpoznać. Jak to działa? Komputer „widzi” twarz, więc automatycznie ją zamazuje (ramka czerwona). Ale… komputer zamazuje także zdjęcia twarzy na reklamach i plakatach (ramka zielona). Nie musi tego robić, bo osoby, które są na reklamach wyraziły zgodę na pokazywanie swojego wizerunku. Gdyby zakrywaniem twarzy zajmował się człowiek, pominąłby reklamy, bo nie ma potrzeby ich ukrywania. Maszyna tego nie wie: twarz to twarz. Nie wymyślono jeszcze algorytmu, pomagającego komputerowi to rozróżnić. Na tym polega niedoskonałość sztucznej inteligencji.
Polecamy: Sztuczna Inteligencja – przewodnik dla początkujących.
TESTY IQ – JAK MIERZYĆ INTELIGENCJĘ?
Gdyby ludzki mózg był tak prosty, że moglibyśmy go zrozumieć, bylibyśmy tak głupi, że nie zrozumielibyśmy go i tak.
Jostein Gaarder „Świat Zofii”
Poziom inteligencji bada się za pomocą Testu IQ (Inteligence Quotient) – psychometrycznego testu, mierzącego iloraz inteligencji. Rozkład wyników testu jest w przybliżeniu opisywany krzywą Gaussa (dzwonową). W państwach zachodnich stwierdzono wzrost ilorazu inteligencji populacji od początku XX wieku (efekt Flynna). Współczesne testy IQ zazwyczaj dobrze potrafią ustalić poziom wykonania zdefiniowanych umiejętności kognitywnych (sprawność językowa, arytmetyczna, skojarzeniowa, analityczna i przestrzenna) w formie krótkich zadań. Testy pozwalają zazwyczaj zmierzyć poziom umiejętności w każdym z tych bloków sprawności osobno – zaś wartość IQ jest obliczana jako ich wypadkowa. Obecnie najbardziej popularnym testem dla dorosłych jest WAIS‑R (Wechsler Adult Intelligence Scale – Revised), skonstruowana przez amerykańskiego psychologa Davida Wechslera. Tradycyjnie, wynik 140 punktów lub więcej oznacza geniusza a wyniki poniżej 70 oznaczają upośledzenie umysłowe. Alternatywnym, 100 lat starszym testem, jest używana wcześniej Skala IQ Stanford-Bineta.
Inteligencja – interpretacja wartości IQ
IQ – skala binetowska | Interpretacja | IQ – skala wechslerowska |
---|---|---|
> 148 | Inteligencja bardzo wysoka | > 149 |
133–148 | Inteligencja wysoka | 129–149 |
117–132 | Inteligencja powyżej przeciętnej | 110–128 |
84–116 | Inteligencja przeciętna | 90–109 |
68–83 | Inteligencja niższa niż przeciętna | 70–89 |
68 | Upośledzenie umysłowe | 70 |
Źródło danych tabeli: Wikipedia
Najwięksi geniusze w dziejach ludzkości
W latach 30-tych psychologowie postanowili oszacować IQ różnych historycznych postaci, zarówno sławnych pisarzy, naukowców, artystów, jak i dowódców, takich jak Napoleon. Okazało się, że najwyższym ilorazem inteligencji w historii mógł poszczycić się Leonardo da Vinci. Gdyby w dzisiejszych czasach wykonał test IQ, wyszłoby mu aż 220 punktów! Niewiele gorzej uplasowali się Leibniz z wynikiem 205 punktów i poeta Johann Wolfgang von Goethe z IQ równym 210. W latach 90-tych próbowano oszacować inteligencję Alberta Einsteina i według naukowców wynosiła ona około 150–160 punktów. Poniżej przedstawiamy subiektywny ranking tych sławnych geniuszy, połączony z najwyższymi wynikami badań IQ sławnych ludzi współczesnych.
RANKING INTELIGENCJI SŁAWNYCH LUDZI POLTIMES (część I z V)
Oczywiście ranking jest umowny i subiektywny, gdyż nikt takiego zestawienia nie przeprowadzał i nigdy nie przeprowadzi. Bardzo wielu geniuszy już nie żyje, nie o wszystkich wiemy – niektórzy z nich mogą żyć nawet obok nas. Powstał na podstawie wiarygodnych i dość-wiarygodnych źródeł z Internetu.
70. Muhammad Ali – IQ=78. (Mało!). Urodzony jako Cassius Marcellus Clay Junior (17 stycznia 1942 w Louisville) – amerykański bokser. Zdobył złoty medal podczas Igrzysk Olimpijskich w Rzymie, później uzyskał wielką sławę jako bokser zawodowy. Jako jedyny w historii trzykrotnie zdobył tytuł mistrza świata wszechwag i skutecznie bronił go dziewiętnaście razy. Stoczył 61 walk, wygrał 56 pojedynków (z czego 37 przez nokaut). Poniósł tylko 5 porażek. W 1975 roku przeszedł na Islam.
69. Andy Warhol – IQ=86. (1928–1987) – amerykański artysta, jeden z głównych przedstawicieli pop-artu, znany przede wszystkim z prostych i seryjnych kompozycji o wysokim kontraście kolorystycznym. Jego sitodruki prezentują np. puszki Coca-Coli czy zupy pomidorowej Campbell oraz przedmioty z życia codziennego. Tworzył portrety największych gwiazd świata rozrywki: Brigitte Bardot, Marilyn Monroe, Elvisa Presleya, Jacqueline Kennedy Onassis, Marlona Brando, Elizabeth Taylor.
68. Ronald Reagan – IQ=105. OK. (1911–2004) – 40. prezydent USA (przez dwie kadencje, 1981–1989) oraz 33. gubernator Kalifornii. Wcześniej był aktorem. Lubił żartować: „Moi drodzy Amerykanie, cieszę się że mogę wam oznajmić podpisanie dzisiaj prawa zakazującego istnienia Związku Sowieckiego. Pięć minut temu wydałem rozkaz zbombardowania ZSRR” – żart nagrano przed oficjalną przemową, podczas próby mikrofonu. Zliberalizował gospodarkę USA („Reaganomika”).
67. George Washington – IQ=118. pol. Jerzy Waszyngton (1732–1799) – amerykański generał i polityk, wódz naczelny Armii Kontynentalnej (1775–1784), deputowany do Kongresu Kontynentalnego, pierwszy prezydent Stanów Zjednoczonych (1789–1797), mason. Uważany za ojca narodu amerykańskiego. Główne osiągnięcia to wzmocnienie władzy federalnej młodego państwa, włączenie Karty Praw (pierwsze dziesięć Poprawek do Konstytucji w 1791) oraz rozwój gospodarki.
66. John Fitzgerald Kennedy – IQ=119. (1917–1963) nazywany „JFK”, „Jack”, „Ken” – 35. prezydent Stanów Zjednoczonych. Razem z małżonką Jacqueline Lee Bouvier tworzyli najbardziej elegancką parę tamtych czasów. Słynął z wielkiej charyzmy. Katolik, pochodzenia irlandzkiego. W 1962 r. ostatecznie rozwiązał tzw. Kryzys kubański, czym najprawdopodobniej uratował świat przed wybuchem III wojny światowej. Zginął w niewyjaśnionym do dziś zamachu w Dallas (stan Teksas).
65. Dwight Eisenhower – IQ=122. (1890–1969), pseudonim „Ike” – amerykański dowódca wojskowy, generał armii United States Army, uczestnik II wojny światowej, Naczelny Dowódca Alianckich Ekspedycyjnych Sił Zbrojnych (1943–1945). Był dowódcą sił alianckich w Europie Północno-Zachodniej. Po zwycięstwie został mianowany dowódcą amerykańskich sił okupacyjnych w Niemczech. Dwukrotnie nominowany, 34. prezydent Stanów Zjednoczonych (1953–1961).
64. George W. Bush – IQ=125. (Ur. 6 lipca 1946) – 43. prezydent Stanów Zjednoczonych wybrany pomimo tego, że jego konkurent Al Gore uzyskał minimalnie więcej głosów wyborców, lecz miał mniej głosów elektorskich. Sprawował urząd przez dwie kadencje – od 2001 do 2009 r. Syn 41. prezydenta Stanów Zjednoczonych George’a H. W. Busha. Podczas jego urzędowania 11 września 2001 r. Al-Ka’ida i Osama bin Laden dokonali czterech ataków terrorystycznych na USA.
62. Jodie Foster – IQ=132. Alicia Christian Foster (ur. 19 listopada 1962 w Los Angeles) – amerykańska aktorka, reżyserka i producentka filmowa, zdobywczyni m.in. dwóch Oscarów (słynne „Milczenie Owiec”). Mówi płynnie po francusku i niemiecku. Jest absolwentką Uniwersytetu Yale (kierunek literatura, ukończony z wyróżnieniem w 1985 r.). W trakcie studiów niezrównoważony psychicznie fan pięknej aktorki, chcąc jej zaimponować, postrzelił prezydenta Ronalda Reagana.
62. Nicole Kidman – IQ=132. (Ur. 20 czerwca 1967 w Honolulu) – australijska aktorka i piosenkarka urodzona w USA, laureatka Oscara za rolę Virginii Woolf w filmie „Godziny”. „Od dziecka byłam wszystkiego ciekawa. Moja rodzina przywykła, że używam słowa ‘dlaczego’ dwa razy częściej niż inne dzieciaki”. Nicole słynie ze zdolności krasomówczych (jej przemówienia na forum ONZ, jako Ambasadorki Dobrej Woli, cieszą się wyjątkową sławą), oczytania i poczucia humoru.
61. Arnold Schwarzenegger – IQ=135. (Ur. 30 lipca 1947 w Thal, Austria) – austriacko-amerykański aktor, kulturysta i polityk, gubernator stanu Kalifornia w latach 2003–2011. Do historii przejdzie zapewne przede wszystkim jako Conan Barbarzyńca i Terminator, a także autor śmiałej opinii, że „małżeństwa gejowskie powinny być zawierane między mężczyzną a kobietą”. Zaczynał jako kulturysta, zdobywając wiele nagród i tytuł kulturysty wszech czasów („Mr. Everything”).
60. Bill Clinton – IQ=137. (Ur. 19 sierpnia 1946 jako William Jefferson Blythe III) – w latach 1993–2001 42. prezydent Stanów Zjednoczonych, w latach 1976–1992 prokurator generalny i/lub gubernator stanu Arkansas, baptysta, mąż Hillary Rodham Clinton – byłej sekretarz stanu Stanów Zjednoczonych. Zajmuje 49. miejsce na liście 50 najbogatszych polityków świata, sporządzonej przez tygodnik „Angora” jako posiadacz 55 milionów dolarów majątku osobistego.
56. Hillary Clinton – IQ=140. (Ur. 26 października 1947 w Chicago) – w latach 2009–2013 67. sekretarz stanu USA nominowana przez prezydenta Baracka Obamę. W latach 2001–2009 senatorka stanu Nowy Jork. Jako żona 42. prezydenta Stanów Zjednoczonych Billa Clintona była pierwszą damą w latach 1993–2001. W amerykańskich wyborach prezydenckich w 2008 roku Clinton była główną kontrkandydatką Baracka Obamy w uzyskaniu nominacji Partii Demokratycznej.
56. Geena Davis – IQ=140. (Ur. 21 stycznia 1956 w stanie Massachusetts, USA) – amerykańska aktorka filmowa. Zdobywczyni najważniejszej nagrody w świecie filmu – Oscara, za drugoplanową rolę w filmie „Przypadkowy turysta” („The Accidental Tourist”, 1988). Inne jej filmy to: „Sok z żuka” (1988) i „Thelma i Louise” (1991). Aktorstwo studiowała w Bostonie. Ma 183 cm wzrostu, należy też do prestiżowego towarzystwa rekordzistów intelektu – Mensa International. Mówi biegle po szwedzku.
56. Madonna – IQ=140. Madonna Louise Veronica Ciccone (ur. 16 sierpnia 1958 r. w Bay City) – amerykańska artystka, bizneswoman, człowiek-instytucja. U Madonny, troska o kondycję fizyczną idzie w parze z dbałością o sprawność intelektualną. Co najmniej dwie godziny dziennie poświęca na lekturę. Słynie też z tego, że zanim pojawi się w jakimś kraju, dokładnie zapoznaje się z jego historią. „Nie chcę wyjść na ignorantkę, bo sama nie lubię tej cechy u innych” – tłumaczyła.
56. Shakira – IQ=140. Shakira Isabel Mebarak Ripoll (ur. 2 lutego 1977 w Barranquilli) – kolumbijska artystka i filantrop, ambasador dobrej woli UNICEF. Magazyn Forbes uplasował Shakirę na czwartym miejscu wśród najlepiej zarabiających piosenkarek w roku 2008. W lipcu 2014 roku jako pierwsza osoba na świecie przekroczyła 100 milionów polubień w serwisie Facebook. Jak widzimy, jest nie tylko niezwykle inteligentna, ale i bardzo lubiana na całym świecie.