Historia badań nad inteligencją
Pionierem badań naukowych nad inteligencją był sir Francis Galton; który pozostając pod wpływem swojego przyrodniego brata ciotecznego, Karola Darwina, twierdził (1883 r.), że inteligencja jest podstawową zdolnością umysłu, decydującą o sukcesie jednostki w „walce o byt” (początki tzw. darwinizmu społecznego); źródła owej zdolności dostrzegał w swoistej energii psychicznej: osoby dysponujące takową energią szybciej reagują na bodźce i dokładniej odróżniają wrażenia zmysłowe; Galton próbował zatem mierzyć poziom inteligencji za pomocą prostych eksperymentów wymagających krótkiego czasu reagowania i wrażliwości potrzebnej do odróżnienia bodźców. Jego poglądy na istotę inteligencji nie są podzielane, ale jego badania dały początek naukowemu podejściu do problemu zdolności umysłowych.
W ujęciu Alfreda Bineta (1905 r.) inteligencja to przede wszystkim zdolność do wydawania trafnych sądów, zwłaszcza w odniesieniu do problemów i sytuacji dnia codziennego; myślenie człowieka inteligentnego jest ukierunkowane, czyli prowadzone według skutecznego planu zmierzającego do rozwiązania problemu. Binet był autorem pierwszych stosowanych w praktyce, opartych na tych założeniach, testów pomiaru inteligencji.Jako profesor Uniwersytetu Paryskiego (Sorbony) prowadził też badania nad zagadnieniami pamięci, koncentracji, postrzegania oraz myślenia.
Lewis Terman ze Stanford Graduate School of Education na Uniwersytecie Stanforda w USA rozwinął i zaadaptował test inteligencji Alfreda Bineta i Theophila Simona. W latach późniejszych; w 1912 r. niemiecki psycholog i filozof William Stern pionier psychologii osobowości i badań nad inteligencją zaproponował przedstawianie wyników testowego pomiaru inteligencji za pomocą tzw. ilorazu inteligencji, tym samym stając się autorem współcześnie używanego pojęcia IQ.
Niektórzy badacze (np. Louis L. Thurstone, Joy P. Guilford) opowiadali się za istnieniem wielu wzajemnie niezależnych, równorzędnych czynników, odpowiadających odrębnym zdolnościom umysłowym; np. Thurstone uważał, że istnieje 7 pierwotnych zdolności umysłowych, związanych ze sprawnością w zakresie: 1) rozumienia słów, 2) używania słów („płynność słowna”), 3) posługiwania się liczbami, 4) zapamiętywania, 5) szybkości spostrzegania, 6) rozumowania przez indukcję, 7) wyobraźni przestrzennej.
Duże znaczenie miała też koncepcja Raymonda B. Cattella, który wyróżnił inteligencję „płynną”, określoną jako genetycznie zdeterminowane, neuronalne podłoże zdolności umysłowych, i „skrystalizowaną”, zdefiniowaną jako ostateczny rezultat rozwoju owych wrodzonych zadatków. Ważną rolę w procesie krystalizowania się inteligencji odgrywa doświadczenie indywidualne, wiedza, wpływy społeczne i kulturowe. Cattell stworzył Test Inteligencji Niezależny Kulturowo; później pod jego wpływem zaczęto tworzyć testy inteligencji „obojętne kulturowo” – w małym stopniu zależne od wiedzy, otoczenia jednostki, wpływów środowiska i kultury.
Istnieje też teoria tzw. inteligencji wielorakiej, opracowana przez Howarda Gardnera w 1983 roku. Rozszerza ona definicję inteligencji poza umiejętności mierzone przez testy inteligencji. Gardner podzielił inteligencję na 8 odrębnych bloków. Wartości różnią się pomiędzy społeczeństwami, zgodnie z tym co dla danego społeczeństwa jest potrzebne, użyteczne i cenione. Teoria wymaga obserwacji oraz oceny jednostki w różnych sytuacjach życiowych. W ostatnich latach, badacze zaczęli się dokładnie zajmować jednym z rodzajów inteligencji – inteligencją emocjonalną, która jest związana z pojęciami inteligencji interpersonalnej oraz inteligencji intrapersonalnej w koncepcji Gardnera. Na bazie teorii Gardnera w Polsce od 2008 do 2011 roku realizowany był projekt edukacyjny „Pierwsze uczniowskie doświadczenia drogą do wiedzy”. Poprowadził w naszym kraju trzy konferencje pod tytułem „Edukacja umysłu. Elastyczny model edukacji oparty na teorii Howarda Gardnera”. Kontakt z prof. Gardnerem: e-mail.
Inteligencja wieloraka Gardnera
W kolejności – typ inteligencji, przykładowy kierunek rozwoju, kluczowe komponenty:
▪ Logiczno-matematyczna (naukowiec, matematyk). Wrażliwość oraz zdolność do dostrzegania wzorców logicznych lub liczbowych; zdolność prowadzenia długiego ciągu rozumowania.
▪ Językowa (poeta, dziennikarz). Wrażliwość na dźwięk, rytmy i znaczenie słów; wrażliwość na różne funkcje języka.
▪ Przyrodnicza (biolog, ekolog). Wrażliwość na różnice pomiędzy gatunkami; zdolność do subtelnej interakcji z żyjącymi stworzeniami.
▪ Muzyczna (kompozytor, skrzypek). Wrażliwość na rytmy, wysokość i barwy dźwięków, ich rozumienie i zdolność do tworzenia; rozumienie form ekspresji muzycznej.
▪ Przestrzenna (pilot, nawigator, rzeźbiarz). Umiejętność trafnego postrzegania świata wzrokowo-przestrzennego i analizowania swoich pierwotnych percepcji.
▪ Cielesno-kinestetyczna (tancerz, sportowiec). Umiejętność kontrolowania własnych ruchów ciała i zręczność w radzeniu sobie z przedmiotami.
▪ Interpersonalna (terapeuta, sprzedawca). Umiejętność dostrzegania i właściwego reagowania na nastroje, temperament, motywacje i pragnienia innych ludzi.
▪ Intrapersonalna (osoba o szczegółowej, trafnej samowiedzy). Dostęp do własnych uczuć, umiejętność ich rozróżniania oraz polegania na nich przy kierowaniu zachowaniem; znajomość własnych mocnych stron, słabości, pragnień i inteligencji.
Współczesne badania nad inteligencją zmierzają do wykrycia jej mechanizmów biologicznych: jeśli mózg jest „organem” inteligencji, jakość tego organu (np. szybkość i bezbłędność przewodzenia impulsów w układzie nerwowym) powinna decydować o poziomie intelektualnym jednostki (Hans J. Eysenck, Arthur R. Jensen). Inteligencja, według Eysencka, psychologa o największej liczbie cytowań w literaturze naukowej (ponad 50 książek i 900 artykułów akademickich), znajduje się w spektrum osobowości:
Osobowość jest całością aktualnych i potencjalnych układów zachowania się organizmu, zdeterminowanych przez dziedziczność i środowisko […] powstaje i rozwija się przez funkcjonalne współdziałanie czterech sfer, w których te układy zachowania się są zorganizowane: sfera poznawcza (inteligencja), sfera woluntarna (charakter), sfera afektywna (temperament) i sfera somatyczna (konstytucja ciała).
Z drugiej strony, szuka się odpowiedzi na pytanie, czy osoby inteligentne wyróżniają się czymś w zakresie działania podstawowych procesów poznawczych (percepcji, uwagi, pamięci). Wybitnym przedstawicielem poznawczego nurtu badań nad inteligencją jest Robert Sternberg (e-mail); w tzw. teorii triadowej (The triarchic theory of intelligence) wyróżnił on 3 aspekty inteligencji:
Trzy aspekty inteligencji według Sternberga
▪ Wewnątrzpsychiczny, odnoszący się do struktury procesów myślenia.
▪ Doświadczeniowy, związany z tym, jak jednostka wykorzystuje swe uprzednie doświadczenia i jak radzi sobie w nowych warunkach.
▪ Kontekstualny, związany z praktycznym wykorzystaniem wiedzy i zdolności w życiu codziennym i sytuacjach społecznych.
W dalszym ciągu prowadzi się badania nad dziedziczeniem inteligencji oraz nad wpływami kultury, środowiska, wychowania i nauczania na rozwój umysłowy. Dla prawidłowego rozwoju inteligencji niezbędne jest zarówno odpowiednie wyposażenie genetyczne, jak też właściwe odżywianie, nauczanie i stymulujące wpływy środowiska. Badania i teorie nadmiernie eksponujące rolę uwarunkowań genetycznych i ignorujące element współdziałania różnych czynników w rozwoju umysłowym człowieka bywają wykorzystywane do uzasadniania poglądów rasistowskich i działań w dziedzinie polityki społecznej.
RANKING INTELIGENCJI SŁAWNYCH LUDZI NEW TIMES (część II z V)
55. Richard Nixon – IQ=143. (1913–1994) – znaczący amerykański polityk XX wieku. 37. prezydent USA (1969–1974), konserwatysta. Zapoczątkował politykę „odprężenia” (détente) w stosunkach Wschód-Zachód (z ZSRR). Zakończył wojnę w Wietnamie. Poniósł jednak odpowiedzialność za aferę Watergate (próba zainstalowania podsłuchu w sztabie wyborczym rywali – Demokratów) i jako jedyny jak dotąd prezydent USA, musiał ustąpić ze stanowiska przed końcem kadencji.
53. Hans Christian Andersen – IQ=145. (1805–1875) – duński pisarz i poeta, najbardziej znany ze swej twórczości baśniopisarskiej. Któż nie czytał (albo nie słuchał) jego bajek! „Brzydkie kaczątko”, „Calineczka”, „Dziewczynka z zapałkami”, „Królowa Śniegu”, „Księżniczka na ziarnku grochu”, długo można by wymieniać. Przyjaźnił się m.in. z Karolem Dickensem i Sørenem Kierkegaardem. W 1851 r. w wyrazie uznania dla wiedzy i zasług Andersena przyznano mu tytuł profesora.
53. Napoleon Bonaparte – IQ=145. Napoleon I (1769–1821) – francuski wojskowy, Pierwszy Konsul Republiki Francuskiej 1799–1804, cesarz Francuzów w latach 1804–1815 i król Włoch (1805–1814). Cokolwiek by nie powiedzieć o tym człowieku, powie się za mało. Jest uważany z jednej strony za jednego z najwybitniejszych mężów stanu, przywódców, strategów, reformatorów ustroju państwowego i prawa (Kodeks Napoleona, „Code pénal”), a z drugiej – za egotystę, tyrana i agresora.
51. Jean-Jacques Rousseau – IQ=150. (1712–1778) – genewski pisarz, filozof i pedagog, autor koncepcji swobodnego wychowania. Zwolennik powrotu do natury i koncepcji wychowania naturalnego (poemat dydaktyczny „Emil, czyli o wychowaniu”, 1762). „Wszystko jest dobre, co z rąk Stwórcy pochodzi, wszystko paczy się w rękach człowieka” – pisał w nim. Popularnym w okresie rewolucji francuskiej dziełem Rousseau był traktat polityczny „Umowa społeczna” (1762).
51. George Sand – IQ=150. (1804–1876) – francuska pisarka epoki romantyzmu. Była w centrum ówczesnego artystycznego życia Paryża. Była znana z ekscentrycznego zachowania, paliła cygara i fajkę, ubierała się po męsku i przeklinała. W 1838 zaprzyjaźniła się z Fryderykiem Chopinem, który wkrótce został jej kochankiem. Przez długi czas była dlań oparciem i inspiracją, jednakże zerwała z nim w 1847, co prawdopodobnie przyspieszyło śmierć kompozytora (1849).
50. Sharon Stone – IQ=154. (Ur. 10 marca 1958 w Meadville w stanie Pensylwania, USA) – amerykańska aktorka, modelka i producentka. Status gwiazdy przyniosła jej główna rola w thrillerze „Nagi instynkt” w 1992 r. (a zwłaszcza słynna scena 🙂 ). Ze względu na nieprzeciętnie wysoki iloraz inteligencji, władze okręgu Saegertown nalegały na przyspieszenie jej edukacji: zaczęła chodzić do szkoły w wieku 5 lat. Mając 15 lat rozpoczęła studia z literaturoznawstwa na Uniwersytecie w Pensylwanii.
47. Jimmy Carter – IQ=156. (Ur. 1 października 1924 w Plains, Georgia) – amerykański polityk, działacz Partii Demokratycznej, 39. Prezydent USA (1977–1981), działacz humanitarny i na rzecz praw człowieka, laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 2002, baptysta, Człowiek Roku 1976 magazynu „Time”. 7 września 2012 pobił rekord H. Hoovera z 1964 roku, zostając najdłużej żyjącym prezydentem na emeryturze w amerykańskiej historii – 33 lata (stan na listopad 2014 r.).
47. Zygmunt Freud – IQ=156. (1856–1939) – austriacki lekarz neurolog i psychiatra, twórca psychoanalizy. Mimo że Freud nie był filozofem, jego koncepcje funkcjonowania umysłu ludzkiego, odrzucające racjonalność ludzkich wyborów i zachowań na rzecz czynników irracjonalnych i emocjonalnych, wywarły ogromny wpływ na filozofów, uczonych i artystów przełomu XIX i XX wieku. Ma też ogromny, wciąż żywy wpływ na nauki o kulturze, religioznawstwo i inne nauki społeczne.
47. Dorota „Doda” Rabczewska – IQ=156. ?! (Ur. 15 lutego 1984 w Ciechanowie), znana też jako Doda i Doda Elektroda – polska piosenkarka, autorka tekstów. Wiemy, że wiele osób za chwilę powie: „Bzdura!”. Żartowano nawet, że jej iloraz inteligencji jest równie autentyczny, jak jej piersi. Ale to fakt – Doda ma dokument organizacji Mensa (IQ tylko o 4 punkty mniejsze od Einsteina). Piosenkarka nie przejmuje się docinkami. – Teraz jestem Doda Mensoda! Chyba pęknę z dumy!
38. Paul Allen – IQ=160. (Ur. 21 stycznia 1953 w Seattle) – amerykański przedsiębiorca, który razem z Billem Gatesem założyli korporację Microsoft. Jeden z najbogatszych ludzi na świecie. Według danych z sierpnia 2014 jest 55. pod względem majątku na Ziemi. Allen posiada m.in. akcje Microsoftu. W 2003 r. został głównym inwestorem SpaceShipOne, samolotu kosmicznego, który rok później jako pierwszy prywatny pojazd kosmiczny wyniósł człowieka w Kosmos.
38. Albert Einstein – IQ=160. Symbol geniuszu. Ur. 14 marca 1879 w Ulm, Niemcy, zm. 18 kwietnia 1955 w Princeton, USA – niemiecki fizyk żydowskiego pochodzenia, jeden z największych fizyków-teoretyków XX wieku, twórca ogólnej i szczególnej teorii względności, współtwórca korpuskularno-falowej teorii światła. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki w 1921 roku za wyjaśnienie efektu fotoelektrycznego. Opublikował ponad 450 prac, w tym ponad 300 naukowych.
38. Benjamin Franklin – IQ=160. (1706–1790) – amerykański polityk, drukarz, uczony, filozof i wolnomularz. Jeden z ojców-założycieli Stanów Zjednoczonych. Wynalazca. Opatentował kilka z nich – m.in. piorunochron i okulary dwuogniskowe. Odkrył także i opisał Golfsztrom. Otrzymał honorowe tytuły takich uczelni jak: Yale, Harvard (1753), College of William & Mary (1756), Uniwersytet w St. Andrews (1759) i Oxford (1762). Jest uhonorowany na amerykańskim banknocie studolarowym. Autor słynnego powiedzenia: „Na tym świecie pewne są tylko śmierć i podatki”.
38. Bill Gates – IQ=160. (Ur. 28 października 1955) – amerykański przedsiębiorca oraz współzałożyciel, główny architekt oprogramowania i były prezes zarządu korporacji Microsoft; przez wiele lat był szefem oraz głównym architektem oprogramowania. Pozostaje największym indywidualnym udziałowcem firmy. Jest najbogatszym człowiekiem na świecie (według corocznego zestawienia magazynu Forbes z sierpnia 2014 r.), posiada majątek o wartości 82,4 mld dolarów.
38. Stephen Hawking – IQ=160. Współczesny symbol geniuszu. Ur. 8 stycznia 1942 w Oksfordzie – brytyjski astrofizyk, kosmolog, fizyk teoretyk. Jest sparaliżowany z powodu stwardnienia zanikowego bocznego. Zajmuje się głównie kosmologią i grawitacją kwantową. Opracował z R. Penrose’em twierdzenia odnoszące się do istnienia osobliwości w ramach ogólnej teorii względności i teoretyczny dowód, że czarne dziury powinny emitować promieniowanie (promieniowanie Hawkinga).
38. Mikołaj Kopernik – IQ=160. (Ur. 19 lutego 1473 w Toruniu, zm. 24 maja 1543 we Fromborku) – polski astronom, autor dzieła „De revolutionibus orbium coelestium” („O obrotach sfer niebieskich”) przedstawiającego heliocentryczną wizję Wszechświata. Dzieło to wywołało jedną z największych rewolucji naukowych w historii, nazywaną przewrotem kopernikańskim. Renesansowy polihistor: zajmował się także matematyką, prawem, ekonomią, strategią wojskową, astrologią.