Marihuana – za czy przeciw? Mówi prof. Jerzy Vetulani (i inni)

Mari­hu­ana (can­na­bis, gān­dźā) to głów­nie suszo­ne kwia­to­sta­ny z domiesz­ką liści żeń­skich roślin kono­pi (Can­na­bis sati­va) zawie­ra­ją­ce sub­stan­cje psy­cho­ak­tyw­ne z gru­py kan­na­bi­no­li (głów­nie tetra­hy­dro­kan­na­bi­nol – THC). Dzia­ła uspo­ka­ja­ją­co, eufo­ry­zu­ją­co, prze­ciw­bó­lo­wo, nawet anty­ra­ko­wo, pobu­dza ape­tyt, roz­kur­cza mię­śnie, stąd też coraz czę­ściej sto­so­wa­na bywa w medy­cy­nie. Wzbu­dza wiel­kie emo­cje: przez jed­nych uwa­ża­na jest za lek, przez innych za nar­ko­tyk.

Jerzy Vetu­la­ni, pro­fe­sor nauk przy­rod­ni­czych, psy­cho­far­ma­ko­log, neu­ro­bio­log, czło­nek Pol­skiej Aka­de­mii Nauk. Nie­zwy­kle barw­na postać: ate­ista i przy­ja­ciel papie­ża Jana Paw­ła II; wybit­ny umysł ści­sły i arty­sta kra­kow­skiej „Piw­ni­cy pod Bara­na­mi”; powa­ża­ny przez wła­dze PRL‑u i dzia­łacz pod­ziem­nej „Soli­dar­no­ści”. Wiel­ki popu­la­ry­za­tor nauki i naj­wy­bit­niej­szy pol­ski eks­pert w spra­wach doty­czą­cych taj­ni­ków funk­cjo­no­wa­nia ludz­kie­go mózgu i mecha­ni­zmów uza­leż­nień. O mari­hu­anie (oraz innych nar­ko­ty­kach) roz­ma­wia z nim Maria Mazu­rek.

Czym w zasa­dzie są nar­ko­ty­ki?

W powszech­nym rozu­mie­niu nar­ko­ty­ki to gru­pa psy­cho­tro­pów, czy­li sub­stan­cji, któ­rych przy­ję­cie zmie­nia aktyw­ność neu­ro­nów w mózgu i zara­zem nasz stan postrze­ga­nia, świa­do­mo­ści, nasze nastro­je. I to na wie­le spo­so­bów. Po nie­któ­rych psy­cho­tro­pach jeste­śmy sen­ni i roz­luź­nie­ni, po innych pobu­dze­ni i eufo­rycz­ni, a po jesz­cze innych mamy wizje, halu­cy­na­cje, poczu­cie łącz­no­ści z Bogiem. Poza tym takie sub­stan­cje po wie­lo­krot­nym uży­ciu nie­któ­rych uza­leż­nia­ją. Nie lubię jed­nak okre­śle­nia „nar­ko­tyk”, bo ono ma pejo­ra­tyw­ny wydźwięk, styg­ma­ty­zu­je. Wolę mówić „addyk­to­gen”.

W jaki spo­sób addyk­to­ge­ny dzia­ła­ją na nasz orga­nizm?

Nasz mózg dzia­ła w trzech ukła­dach: pobu­dze­nia, odpo­wia­da­ją­cym za czu­wa­nie i sen, kogni­tyw­nym, odpo­wia­da­ją­cym za naszą świa­do­mość, rozu­mie­nie tego, co wokół się dzie­je, oraz w ukła­dzie nagro­dy. I przede wszyst­kim ten ostat­ni układ jest pobu­dza­ny za pomo­cą nar­ko­ty­ków. Waż­ną rolę odgry­wa w nim neu­ro­prze­kaź­nik – dopa­mi­na. Jej odpo­wied­ni poziom spra­wia, że jeste­śmy zre­lak­so­wa­ni, szczę­śli­wi, zado­wo­le­ni z sie­bie i z życia. Sta­ny depre­syj­ne wią­żą się na ogół ze zbyt niskim pozio­mem tej sub­stan­cji. Jeśli nasz mózg chce nas nagro­dzić, poziom dopa­mi­ny się zwięk­sza.

Ale po co mózg ma nas nagra­dzać?

Po to, byśmy wybie­ra­li wła­ści­we postę­po­wa­nie. W bio­lo­gii wszyst­ko spro­wa­dza się do jed­ne­go: do prze­trwa­nia gatun­ku. Mózg pro­mu­je takie zacho­wa­nia, któ­re pro­wa­dzą do wyda­nia na świat i wycho­wa­nia płod­ne­go potom­stwa. A więc układ nagro­dy jest pobu­dza­ny pod­czas sek­su czy opie­ki nad dzieć­mi i wnu­ka­mi. Rów­nież pod­czas zacho­wań ryzy­kow­nych i agre­syw­nych, bo one dopro­wa­dza­ły do wal­ki, czy­li przy­da­wa­ły się w poje­dyn­ku o pozy­cję spo­łecz­ną. Ale żeby kopu­lo­wać, musi­my być też mło­dzi i zdro­wi. Stąd nasz mózg nagra­dza proz­dro­wot­ne zacho­wa­nia. Dobrze się czu­je­my, kie­dy zdro­wo jemy lub kie­dy ćwi­czy­my. Zna pani to uczu­cie po wytę­żo­nym wysił­ku? Bolą panią mię­śnie, led­wo może pani cho­dzić, ale jed­no­cze­śnie czu­je się pani dum­na, odprę­żo­na, ma dobry nastrój? Podob­nie jak po sek­sie. Co cie­ka­we, zado­wo­le­nie jest jesz­cze więk­sze – szcze­gól­nie w wypad­ku męż­czyzn – kie­dy zmie­nia­ją part­ner­ki sek­su­al­ne.

Bo nie­wier­ność zwięk­sza szan­sę na spło­dze­nie licz­ne­go potom­stwa.

Wła­śnie! W zasa­dzie tyl­ko nie­wier­ność sam­ca. Sły­sza­ła pani o efek­cie Coolid­ge­’a?

Calvin Coolid­ge był repu­bli­ka­ni­nem, trzy­dzie­stym pre­zy­den­tem Sta­nów Zjed­no­czo­nych, rzą­dził Ame­ry­ką pra­wie sto lat temu. Kie­dyś ze swo­ją mał­żon­ką byli na ofi­cjal­nej wizy­cie na fer­mie dro­biu. Pierw­sza Dama dowie­dzia­ła się tam, że kogu­ty kopu­lu­ją 20–30 razy na dobę. „Czy może pan powtó­rzyć to pre­zy­den­to­wi?” – popro­si­ła pra­cow­ni­ka fer­my. Coolid­ge na to zapy­tał: „A czy kogut zawsze robi to z tą samą kurą?”. Kie­dy usły­szał, że nie, znów zwró­cił się do tego czło­wie­ka: „To czy będzie pan łaskaw powtó­rzyć to mojej mał­żon­ce?”.

Jak odkry­to układ nagro­dy?

Przy­pad­ko­wo, jak to bywa przy oka­zji wiel­kich odkryć. W latach pięć­dzie­sią­tych XX wie­ku prze­pro­wa­dza­no bada­nia nad two­rem siat­ko­wym, czy­li tzw. korą pnia mózgu. Do mózgu szczu­rów wpro­wa­dzo­no elek­tro­dy, by spraw­dzić, czy draż­nie­nie odpo­wied­nich czę­ści mózgu spra­wi, że zwie­rzę­ta będą lepiej się uczyć. W jed­nym doświad­cze­niu przez przy­pa­dek umie­ści­li te elek­tro­dy w „złym” miej­scu, czy­li w prze­gro­dzie – jed­nej ze struk­tur ukła­du nagro­dy. Szczur zaczął poszu­ki­wać miej­sca w klat­ce, w któ­rym prze­by­wał w momen­cie draż­nie­nia. Ewi­dent­nie to polu­bił. Potem zro­bio­no mu taką kon­struk­cję, że za każ­dym razem, jak naci­skał łap­ką waj­chę, był draż­nio­ny prą­dem w to samo miej­sce. Nasz szczur, a potem wszyst­kie kolej­ne pod­da­ne tym bada­niom, naci­ska­ły dźwi­gnię bez prze­rwy, aż były tak wykoń­czo­ne, że pada­ły. Co cie­ka­we, nasz układ dopa­mi­no­wy dzia­ła nie tyl­ko w chwi­li dosta­nia nagro­dy, lecz tak­że w ocze­ki­wa­niu na nią. Neu­ro­ny dopa­mi­no­we już w momen­cie, kie­dy cze­ka nas coś miłe­go, sygna­li­zu­ją nagro­dę. Co może być rów­nie przy­jem­ne. W myśl zasa­dy „milej gonić kró­licz­ka niż go zła­pać”. Ale też potra­fią wspo­mnie­nia­mi powró­cić do cze­goś przy­jem­ne­go. Lubi­my marzyć o rze­czach przy­jem­nych.

Pali­łem traw­kę, lecz się nie zacią­ga­łem

- Bill Clin­ton, pre­zy­dent USA (1993–2001)

U ludzi takie draż­nie­nie prą­dem mózgu też dzia­ła tak jak u szczu­rów?

Bar­dzo podob­nie. Takie bada­nia prze­pro­wa­dza­no na przy­kład u osób cho­rych na schi­zo­fre­nię, o któ­rej sądzo­no, że jest powo­do­wa­na przez zbyt małe pobu­dze­nie struk­tur pod­ko­ro­wych. Tyle że cza­sy, kie­dy moż­na było wsa­dzić face­to­wi drut do mózgu i prze­pu­ścić przez nie­go prąd, minę­ły. Choć, trze­ba przy­znać, więk­szo­ści bada­nych spra­wia­ło to wie­le przy­jem­no­ści.

Jakie­go typu?

Róż­ne­go. W zależ­no­ści od tego, gdzie draż­ni­ło się go prą­dem. Bo to mógł być bło­go­stan, czy­li uczu­cie odpły­wa­nia z cudow­ną eufo­rią, ale też przy­jem­ność na kształt orga­zmu – bar­dzo sil­na, lecz szyb­ko prze­cho­dzą­ca. Cza­sem efekt może być wręcz odwrot­ny. Oglą­da­ła pani „Ilu­mi­na­cję” Zanus­sie­go? Świet­nie poka­za­ne jest tam, jak przy ope­ra­cji na otwar­tym mózgu pacjent nagle zmie­nio­nym gło­sem żąda zakoń­cze­nia draż­nie­nia. To nie są żad­ne cza­ry-mary: po pro­stu elek­tro­da tra­fi­ła w ośro­dek awer­sji. Bo o ile są ośrod­ki, któ­rych draż­nie­nie powo­du­je przy­jem­ność, o tyle ist­nie­ją też takie, któ­re sty­mu­lo­wa­ne dają bar­dzo nie­mi­łe uczu­cia. Nasz mózg to prze­dziw­ny twór, naj­bar­dziej skom­pli­ko­wa­ny w całym kosmo­sie, i jego sty­mu­la­cja może mieć bar­dzo dziw­ne skut­ki.

Moż­na żyć z zepsu­tym ukła­dem dopa­mi­no­wym?

Moż­na, ale to mało przy­jem­ne życie. W sta­nach depre­syj­nych dopa­mi­ny jest znacz­nie mniej. Pani wyda­je się na przy­kład dość zado­wo­lo­ną z życia oso­bą. Bo widocz­nie wszyst­ko u pani w ukła­dzie nagro­dy dzia­ła. Jed­nak z wie­kiem, nie chcę stra­szyć, może się pani w życiu coraz mniej podo­bać. Bowiem licz­ba neu­ro­nów dopa­mi­no­wych – któ­ra i tak jest dość nie­wiel­ka, u mło­de­go czło­wie­ka zale­d­wie 450 tysię­cy, choć wszyst­kich neu­ro­nów mamy aż 86 miliar­dów – z wie­kiem spa­da. Mniej mamy przy­jem­no­ści, ale też mniej smut­ków. Wyobra­ża sobie pani, żeby tacy Romeo i Julia, któ­rzy potra­fi­li tak nakom­bi­no­wać z miło­ści, mie­li po 70 lat? No nie. Bo tyl­ko mło­dy czło­wiek jest zdol­ny do tak skraj­nych emo­cji. I, szcze­rze mówiąc, do aż takich pory­wów ser­ca. Sub­stan­cje psy­cho­tro­po­we, addyk­to­ge­ny, podob­nie jak seks, wysi­łek fizycz­ny czy dobry posi­łek, zwięk­sza­ją poziom dopa­mi­ny. Tyle że dużo sil­niej.

Amfe­ta­mi­na cho­ciaż­by potra­fi zwięk­szyć poziom uwal­nia­nej z neu­ro­nów dopa­mi­ny o tysiąc pro­cent. Oso­by skłon­ne do uza­leż­nień cier­pią na ogół na defi­cyt ukła­du nagro­dy. Nie mogą czer­pać z życia wie­lu innych rado­ści, więc nagra­dza­ją się kon­kret­ną przy­jem­no­ścią, od któ­rej łatwo się uza­leż­nia­ją.

I to może być sub­stan­cja che­micz­na, ale też spe­cy­ficz­ne zacho­wa­nie, jak hazard, seks, kra­dzież, zaku­py czy nawet pra­ca. Nazy­wa­my to uza­leż­nie­niem beha­wio­ral­nym. Więc jeśli pyta­ła pani o nar­ko­ty­ki, to w tym szer­szym tego sło­wa zna­cze­niu to mogą być nie tyl­ko psy­cho­tro­py. To rów­nie dobrze mogą być buty, ciast­ka, seks.

Nie­któ­rzy uza­leż­nia­ją się od nar­ko­ty­ków, inni nie. Od cze­go to zale­ży?

Od wie­lu czyn­ni­ków. Na przy­kład śro­do­wi­sko­wych – sam kie­dyś pali­łem, ale zawsze w okre­ślo­nych oko­licz­no­ściach: gdy sia­da­łem przy maszy­nie [do pisa­nia – red.] i po obie­dzie. W trak­cie rzu­ca­nia nało­gu wyje­cha­łem do Włoch, gdzie nie mia­łem maszy­ny, a obia­dy jada­łem w restau­ra­cjach. I defi­ni­tyw­nie rzu­ci­łem papie­ro­sy. Przede wszyst­kim jed­nak uza­leż­nie­nie zale­ży od pre­dys­po­zy­cji gene­tycz­nych – co waż­ne, te pre­dys­po­zy­cje może­my badać. I mam nadzie­ję, że w przy­szło­ści takie bada­nia będą codzien­no­ścią. Zmia­ny w genach, któ­re może­my wychwy­cić, są zwią­za­ne z pre­dys­po­zy­cja­mi do uza­leż­nień od kon­kret­nych nar­ko­ty­ków.

Nar­ko­ma­ni to ludzie bar­dzo wraż­li­wi, być może sła­bi, któ­rzy nie potra­fią dać sobie rady z tym świa­tem.
Dla­te­go szu­ka­ją cze­goś, co im ten świat ubar­wi. I bar­dzo czę­sto nie wie­dzą, w co się paku­ją.
Nar­ko­ma­nem jest się od pierw­sze­go zaży­cia do koń­ca życia.

Maria Mone­ta-Malew­ska, „Nar­ko­ty­ki w szko­le i w domu. Zagro­że­nie”

Czy­li ta sama oso­ba może mieć skłon­ność do uza­leż­nie­nia na przy­kład od niko­ty­ny i koka­iny, a od amfe­ta­mi­ny nie?

Dokład­nie tak. Oso­ba mają­ca taką świa­do­mość pew­nie nigdy w życiu nie się­gnie po papie­ro­sa czy koka­inę, ale wie­dząc, że od amfe­ta­mi­ny się nie uza­leż­ni, może ją sobie od cza­su do cza­su zaapli­ko­wać w chwi­li potrze­by. Bo jak­by amfe­ta­mi­na była dla pani bez­piecz­na, dla­cze­go mia­ła­by pani z niej rezy­gno­wać? Prze­cież to fan­ta­stycz­ny addyk­to­gen, pobu­dza­ją­cy, uspraw­nia­ją­cy pamięć, wspo­ma­ga­ją­cy naukę, ide­al­ny na sesję i cza­sy wytę­żo­ne­go wysił­ku.

A jed­nak takich badań się nie robi, więc lepiej nie ryzy­ko­wać, przyj­mu­jąc tak sil­nie uza­leż­nia­ją­cy addyk­to­gen.

Lepiej nie ryzy­ko­wać. Jeśli już doj­dzie do pierw­szych oznak uza­leż­nie­nia, nie baga­te­li­zo­wać ich, a uza­leż­nie­nie trak­to­wać jak każ­dą inną cho­ro­bę wyma­ga­ją­cą lecze­nia. Tyl­ko że ta zbio­ro­wa histe­ria doty­czą­ca uza­leż­nień od addyk­to­ge­nów jest moc­no prze­sa­dzo­na. Są bada­nia, któ­re poka­zu­ją, jaki pro­cent ludzi, któ­rzy się­gnę­li po dany nar­ko­tyk, póź­niej od nie­go się uza­leż­nił. Wie pani, któ­ry nar­ko­tyk jest naj­sil­niej uza­leż­nia­ją­cy?

Hero­ina?

Nie. Od hero­iny i mor­fi­ny, któ­re dzia­ła­ją na nasze recep­to­ry opio­ido­we, uza­leż­nia się 23 pro­cent użyt­kow­ni­ków.

Nasze legal­ne papie­ro­sy?

Tak. Od niko­ty­ny uza­leż­nia się 32 pro­cent ludzi, któ­rzy kie­dyś się­gnę­li po papie­ro­sy. Inna spra­wa, że wie­lu z nich uda­je się z nało­giem zerwać. Rów­nież dla­te­go, że aku­rat w wypad­ku papie­ro­sów wła­dza dzia­ła dość mądrze – są one legal­ne, ale pro­du­cen­ci muszą infor­mo­wać o ich szko­dli­wo­ści, jest zakaz ich rekla­mo­wa­nia, a do tego two­rzy się coś w rodza­ju „anty­mo­dy” na papie­ro­sy. Z inny­mi nar­ko­ty­ka­mi też powin­no wal­czyć się w ten sam spo­sób, a nie zabra­nia­jąc ich, histe­ry­zu­jąc i wsa­dza­jąc ludzi do wię­zie­nia.

A ilu użyt­kow­ni­ków uza­leż­nia się od amfe­ta­mi­ny?

Oko­ło 11 pro­cent. Mniej niż od koka­iny – 17 pro­cent oraz alko­ho­lu – 15 pro­cent. Ale wię­cej niż od mari­hu­any i roz­pusz­czal­ni­ków, od któ­rych uza­leż­nia się po kil­ka pro­cent z tych, któ­rzy je przyj­mu­ją. Wnio­sek z tych liczb jest dość pro­sty: nar­ko­ty­ki legal­ne – papie­ro­sy i alko­hol – mogą uza­leż­niać sil­niej od wie­lu sub­stan­cji nie­le­gal­nych.

W Unii Euro­pej­skiej tyl­ko w kra­jach post­ko­mu­ni­stycz­nych (z wyjąt­kiem Czech) oraz w kra­jach skan­dy­naw­skich posia­da­nie mari­hu­any jest nie­le­gal­ne; w Por­tu­ga­lii, Wło­szech i Cze­chach zosta­ło zde­pe­na­li­zo­wa­ne cał­ko­wi­cie (przy ilo­ści do 10 gra­mów), z kolei we Fran­cji skut­ku­je to wymie­rze­niem man­da­tu. W sta­nach Kolo­ra­do i Waszyng­ton dopusz­czal­ne jest spo­ży­wa­nie nar­ko­ty­ku w celach rekre­acyj­nych, ale tyl­ko na Ala­sce publicz­nie.

Jak na nasz mózg dzia­ła alko­hol?

W skró­cie: hamu­je aktyw­ność neu­ro­no­wą. Zaczy­na od kory, a to struk­tu­ra hamu­ją­ca. Praw­dą jest więc w kolo­kwial­nym okre­śle­niu, że po alko­ho­lu „pusz­cza­ją nam hamul­ce”: zani­ka­ją wsty­dli­wość, spię­cie, świet­nie doga­du­je­my się z cudzo­ziem­ca­mi, nawet jak wca­le nie zna­my dobrze języ­ków obcych. Kora hamu­je też zacho­wa­nia agre­syw­ne – stąd po alko­ho­lu jeste­śmy bar­dziej skłon­ni do furii i bija­tyk. Pro­szę spoj­rzeć na prze­moc domo­wą – trzeź­wy mąż trzeź­wej żony raczej nie bije. Na ogół przy­naj­mniej jed­na stro­na jest pija­na. Oso­bi­ście trzy­mam się od pija­nych nie­zna­jo­mych z dale­ka – moż­na zostać nie­po­trzeb­nie zla­nym. Potem, jeśli alko­ho­lu jest wię­cej, hamu­je on już nie tyl­ko aktyw­ność koro­wą, lecz tak­że wszyst­kie inne czę­ści mózgu. Tra­ci­my rów­no­wa­gę, nie umie­my już mówić, nie wie­my, co się dzie­je i gdzie jeste­śmy.

Są tacy, któ­rzy jedy­ny waru­nek widzą w… mari­hu­anie. Nale­żał do nich poeta i saty­ryk Maciej Zemba­ty: „Uwa­żam, że mari­hu­ana może ura­to­wać Pol­skę przed popad­nię­ciem w total­ny alko­ho­lizm” – mawiał. Wspie­rał go w tym Alek­san­der Kwa­śniew­ski, któ­ry uwa­żał, że „banal­ne dla naukow­ców stwier­dze­nie, że skręt jest mniej groź­ny od wód­ki to dla Pola­ków trud­na do przy­ję­cia rewe­la­cja” (czy to wnio­sek, jaki wysnuł były pre­zy­dent po ata­ku „cho­ro­by fili­piń­skiej”? 😛 ).

Od kie­dy ludzie bio­rą nar­ko­ty­ki?

Wyda­je się, że addyk­to­ge­ny są wpi­sa­ne w histo­rię ludz­ko­ści. We wszyst­kich reli­giach świa­ta wystę­pu­je przy­naj­mniej jed­na psy­cho­tro­po­wa sub­stan­cja.

Kamil Sipo­wicz [mąż zmar­łej w 2018 r. artyst­ki i pio­sen­kar­ki Kory] w swo­jej książ­ce „W obro­nie Kory i wol­no­ści. List do pre­mie­ra” (Tuska) z 2012 roku przy­ta­cza przy­kła­dy Mic­kie­wi­cza, Sło­wac­kie­go i Kra­siń­skie­go, któ­rzy mie­li korzy­stać z dzia­ła­nia opium i ete­ru, Kaspro­wicz i Tet­ma­jer byli zwo­len­ni­ka­mi haszy­szu, a „Sola­ris”, jed­no z naj­bar­dziej zna­nych opo­wia­dań Sta­ni­sła­wa Lema, powsta­ło według filo­zo­fa pod wpły­wem LSD.

W Biblii mowa jest tyl­ko o winie.

Nie­praw­da. Czym jest mir­ra, kadzi­dło? Sub­stan­cja­mi psy­cho­tro­po­wy­mi. A man­na, któ­ra spa­dła z nie­ba? Tego nikt nie wie, ale praw­do­po­dob­nie były to szcząt­ki halu­cy­no­gen­nych grzy­bów. Dys­ku­tu­je się też o tym, czy w Biblii wystę­pu­ją kono­pie, czy może tata­rak. W wie­lu wie­rze­niach i kul­tu­rach wystę­po­wa­ły addyk­to­ge­ny jako sub­stan­cje budzą­ce Boga w czło­wie­ku. Nazwa­no je ente­oge­na­mi. Mało tego – sko­ro ludz­kość przyj­mu­je nar­ko­ty­ki od tysiąc­le­ci, to zna­czy, że są one ewo­lu­cyj­nie korzyst­ne.

Im wię­cej ludzi pali zio­ło, tym bar­dziej Babi­lon upa­da

- Bob Mar­ley (1945–81), muzyk reg­gae

W jaki spo­sób nar­ko­ty­ki mia­ły­by uspraw­nić ewo­lu­cję?

Mogły roz­wi­jać abs­trak­cyj­ne myśle­nie u ludzi i wzma­gać spój­ność gru­py, bo były przyj­mo­wa­ne obrzę­do­wo. Mogą też być sto­so­wa­ne jako środ­ki zwięk­sza­ją­ce sku­tecz­ność w wal­ce. W armii sowiec­kiej przed ata­kiem, dla kura­żu, piło się set­kę wód­ki 1Nato­miast Niem­cy pod­czas II woj­ny świa­to­wej sto­so­wa­li Per­vi­tin (odmia­na metam­fe­ta­mi­ny), któ­ry wyda­wa­li żoł­nie­rzom w posta­ci table­tek.. Trze­ba jed­nak pod­kre­ślić jed­ną rzecz: mimo że nar­ko­ty­ki były przyj­mo­wa­ne od zara­nia dzie­jów, to zda­je się, że sto­sun­ko­wo rzad­ko. Głów­nie pod­czas jakichś cere­mo­nii reli­gij­nych, a się­ga­nie po nie w innych warun­kach było zaka­za­ne, obję­te tabu. Ludzie wie­rzy­li, że jeśli wezmą te same sub­stan­cje, któ­re przyj­mu­ją w cza­sie zbio­ro­wych obrząd­ków, ale sami, to umrą. I to pew­nie zapo­bie­ga­ło uza­leż­nie­niom.

Wie­my, jaki nar­ko­tyk był sto­so­wa­ny pierw­szy?

Niech pani zga­du­je.

Grzy­by z psy­lo­cy­bi­ną, zwa­ne grzyb­ka­mi halu­cyn­ka­mi?

Bli­sko. Źró­dła wspo­mi­na­ją o tajem­ni­czej rośli­nie soma przyj­mo­wa­nej mię­dzy inny­mi przez Hin­du­sów. To naj­praw­do­po­dob­niej naj­star­szy psy­cho­trop ludz­ko­ści. Zasko­czę panią: w naszych pol­skich lasach też rośnie. To mucho­mor czer­wo­ny.

Prze­cież on jest tru­ją­cy.

Do dziś opo­wia­da się, że jest strasz­li­wie tru­ją­cy, ale to nie­praw­da. Jest przede wszyst­kim halu­cy­no­gen­ny, bo zawie­ra trzy psy­cho­tro­po­we sub­stan­cje: kwas ibo­te­no­wy, muska­zon i muscy­mol. Lęk przed mucho­mo­rem czer­wo­nym to pozo­sta­łość odwiecz­ne­go tabu.

Wie­my na pew­no, że soma to mucho­mor czer­wo­ny?

Nikt ręki obciąć za to sobie nie da, ale raczej tak. Może­my tak podej­rze­wać mię­dzy inny­mi dla­te­go, że po przy­ję­ciu somy piło się póź­niej swój mocz. Podob­nie postę­po­wa­ły ludy sybe­ryj­skie po wypi­ciu zupy z mucho­mo­rów. Z pro­ste­go powo­du: kwas ibo­te­no­wy, muska­zon i muscy­mol prze­cho­dzą przez orga­nizm nie­stra­wio­ne i wyda­la­ją się przez ner­ki. Jeśli po ich zaży­ciu wypi­je­my swój mocz, mamy powtór­kę z roz­ryw­ki. Taki nar­ko­ty­ko­wy recy­kling.

Jak dzia­ła­ją nar­ko­ty­ki halu­cy­no­gen­ne?

Spra­wia­ją, że nasze zmy­sły reje­stru­ją tyl­ko część rze­czy­wi­sto­ści. Na przy­kład nie widzi­my cało­ści obra­zu, któ­ry nor­mal­nie powin­ni­śmy widzieć, a jedy­nie jego frag­men­ty. Nasz mózg jest tak skon­stru­owa­ny, że chce przyj­mo­wać całość obra­zu, zaczy­na więc natych­miast sam two­rzyć histo­rie wzro­ko­we i słu­cho­we. Halu­cy­na­cje.