PRL: gorący rok 1956 – „Odwilż”, Poznań i powrót Gomułki (cz. II)

24 paź­dzier­ni­ka 1956 r. Wła­dy­sław Gomuł­ka wygło­sił na wie­cu lud­no­ści War­sza­wy na pla­cu Defi­lad emo­cjo­nal­ne prze­mó­wie­nie, któ­re wzbu­dzi­ło powszech­ny entu­zjazm i zyska­ło mu maso­we popar­cie spo­łe­czeń­stwa.

Dłu­go­trwa­łość obrad VII ple­num KC i brak obiek­tyw­nej infor­ma­cji o prze­bie­gu dys­ku­sji umac­nia­ły stan nie­pew­no­ści i napię­cia. Dopie­ro teraz potwier­dzi­ły się pogło­ski o podzia­le KC na zwal­cza­ją­ce się frak­cje. Nikt jed­nak nie potra­fił spre­cy­zo­wać, kto w KC do jakiej nale­ży frak­cji, ani do cze­go spro­wa­dza­ją się pod­sta­wo­we róż­ni­ce pro­gra­mo­we obu orien­ta­cji. Więk­szość człon­ków KC nie anga­żo­wa­ła się ani po jed­nej, ani po dru­giej stro­nie. Sta­no­wi­sko wycze­ku­ją­ce zaj­mo­wa­li Cyran­kie­wi­cza i Ochab. Koła opi­nio­twór­cze powią­za­ne były z frak­cją puła­wian i usil­nie kom­pro­mi­to­wa­ły prze­ciw­ni­ków w tere­nie. Dys­ku­sja obej­mo­wa­ła coraz to szer­sze krę­gi spo­łe­czeń­stwa.

Cen­trum par­tyj­ne było zanie­po­ko­jo­ne. Oba­wia­no się roz­ła­mu w par­tii. Jedy­ną odskocz­nię sta­no­wił sto­ją­cy poza frak­cja­mi i nie odpo­wia­da­ją­cy za wyda­rze­nia lat 1949–1955 Gomuł­ka. Przy­wód­cy cen­trum nie lubi­li go. Nadal dzie­li­ła ich spra­wa odchy­le­nia pra­wi­co­wo-nacjo­na­li­stycz­ne­go. Na zebra­niach pod­sta­wo­wych orga­ni­za­cji coraz czę­ściej żąda­no jed­nak przy­wró­ce­nia Wie­sła­wa do ste­ru par­tii. Hasła rzu­co­ne przez nato­liń­czy­ków chwy­ci­ły. W tych warun­kach 1 sierp­nia Ochab i A. Zawadz­ki prze­pro­wa­dzi­li z Gomuł­ką dłu­gą, zasad­ni­czą roz­mo­wę. Obie stro­ny pozo­sta­ły przy swo­ich poglą­dach. Kon­ser­wa­tyw­nie i dema­go­gicz­nie nasta­wie­ni przed­sta­wi­cie­le BP uzna­li, że oskar­że­nie Gomuł­ki o odchy­le­nia nadal pozo­sta­je w mocy, nato­miast Wie­sław (pod­trzy­mu­jąc swo­je poglą­dy z 1948 r.) oświad­czył, że nie widzi potrze­by, by w chwi­li obec­nej na nowo wsz­czy­nać nad nimi dys­ku­sję. Obie stro­ny przy­ję­ły więc opor­tu­ni­stycz­ne sta­no­wi­sko. Gomuł­ce i powią­za­nym z nim ludziom zwró­co­no legi­ty­ma­cje par­tyj­ne. Pod­ję­to roko­wa­nia w spra­wie ponow­ne­go włą­cze­nia ich do życia poli­tycz­ne­go. Do prze­by­wa­ją­ce­go w sana­to­rium w Cie­cho­cin­ku Gomuł­ki zaczę­li zjeż­dżać się przed­sta­wi­cie­le wszyst­kich nur­tów wystę­pu­ją­cych w par­tii: Jerzy Albrecht, Wik­tor Kło­sie­wicz, Sta­ni­sław Kuziń­ski, Grze­gorz Kor­czyń­ski, Mie­czy­sław Moczar, Jerzy Moraw­ski, Edward Ochab, Artur Sta­re­wicz, Alek­san­der Zawadz­ki. Po powro­cie do War­sza­wy do Gomuł­ki zgło­si­li się pre­mier Cyran­kie­wicz i Roman Zambrow­ski.

Daw­ni współ­pra­cow­ni­cy Gomuł­ki wra­ca­li do pra­cy. Klisz­ko został wice­mi­ni­strem spra­wie­dli­wo­ści, Loga-Sowiń­ski sekre­ta­rzem CRZZ, Kor­czyń­ski wró­cił do woj­ska. Do woj­ska wró­cił też gen. W. Komar, któ­re­go powo­ła­no na sta­no­wi­sko dowód­cy wojsk wewnętrz­nych. Wia­do­mo­ści te prze­ni­ka­ły stop­nio­wo do wia­do­mo­ści opi­nii publicz­nej i wzmac­nia­ły stan napię­cia. Coraz bar­dziej liczo­no na Gomuł­kę. Pisa­no o pol­skiej, a więc nie­za­leż­nej, samo­dziel­nej dro­dze do socja­li­zmu. Powsta­wa­ły nowe cza­so­pi­sma („Prze­mia­ny” w Kato­wi­cach, „Poglą­dy” i „Nowe Sygna­ły” we Wro­cła­wiu, „Wybo­je” w Pozna­niu). Orga­ni­zo­wa­no zebra­nia, uchwa­la­no rezo­lu­cje, zgła­sza­no postu­la­ty. Nastą­pi­ło gwał­tow­ne oży­wie­nie spo­łe­czeń­stwa; akty­wi­zo­wa­ła się głów­nie mło­dzież.

Pró­bo­wa­no wywie­rać pre­sję oddol­ną na kie­row­nic­two PZPR i rząd. Wobec zakoń­cze­nia kaden­cji sej­mu dys­ku­to­wa­no pro­jek­ty nowej ordy­na­cji wybor­czej, refor­my par­la­men­tu itp. Przy­wód­cy SD postu­lo­wa­li ponow­nie, by zmie­nić usy­tu­owa­nie NIK, powo­łać Try­bu­nał Kon­sty­tu­cyj­ny i Try­bu­nał Sta­nu. Jed­no­cze­śnie w Pozna­niu 27 wrze­śnia roz­po­czę­ła się seria pro­ce­sów z powo­du uczest­nic­twa w wyda­rze­niach z 28 VI 1956 r.

8 X 1956 r. poda­no do wia­do­mo­ści infor­ma­cję o ustą­pie­niu Min­ca ze sta­no­wi­ska człon­ka Biu­ra Poli­tycz­ne­go KC PZPR i I zastęp­cy Pre­ze­sa Rady Mini­strów. Po śmier­ci Bie­ru­ta i usu­nię­cia Ber­ma­na (w maju tego roku) jako trze­ci z czwór­ki kie­ru­ją­cej prze­mia­na­mi w Pol­sce lat 1949–1955 odszedł on od ste­ru wła­dzy. Czwar­ty z tego zespo­łu – R. Zambrow­ski nie tyl­ko nie miał zamia­ru ustą­pić, ale zdą­żył się już prze­mo­de­lo­wać w jed­ne­go z głów­nych odno­wi­cie­li i refor­ma­to­rów. Pro­wa­dził wła­śnie roz­mo­wy z Gomuł­ką w spra­wie nowe­go uło­że­nia sto­sun­ków.

12 X 1956 r. zwo­ła­no posie­dze­nie BP z udzia­łem Gomuł­ki, któ­ry wygło­sił swo­je expo­sé. 15 paź­dzier­ni­ka posta­no­wio­no doko­op­to­wać do KC: Gomuł­kę, Klisz­kę, Spy­chal­skie­go i Logę-Sowiń­skie­go. Powo­ła­no komi­sję do opra­co­wa­nia pro­po­zy­cji zmian w BP i zwo­ła­nia posie­dze­nia KC na 19 paź­dzier­ni­ka celem przy­ję­cia tych zmian. Sekre­tarz Komi­te­tu War­szaw­skie­go PZPR Sta­szew­ski natych­miast ujaw­nił te pla­ny. Puła­wia­nie roz­po­czę­li oddol­nie akcję na rzecz popar­cia pla­nu. Już 17 paź­dzier­ni­ka KU PZPR przy Uni­wer­sy­te­cie War­szaw­skim wywie­sił na tabli­cy ogło­szeń pro­jek­to­wa­ną listę zmian per­so­nal­nych w BP. Zaczę­to agi­ta­cję. „Cho­dzi­ło nam tu – pisze J. Kuroń – żeby na VIII ple­num wydu­sić zmia­ny, jakie chcie­li­śmy. Do tego trze­ba było mobi­li­za­cji mas, trze­ba było w sta­łym wie­co­wa­niu narzu­cić ple­num naszą wolę, być przy­go­to­wa­nym do wyj­ścia na uli­cę, do demon­stra­cji – żeby ple­num dzia­ła­ło pod naci­skiem kla­sy robot­ni­czej, rewo­lu­cyj­nej mło­dzie­ży”.

Pla­no­wa­no zmniej­sze­nie ilo­ści człon­ków BP z 15 do 9 i odwo­ła­nie z tego gre­mium: Cheł­chow­skie­go, Dwo­ra­kow­skie­go, Jóź­wia­ka, Mazu­ra, Z. Nowa­ka i K. Rokos­sow­skie­go. Na ich miej­sce do BP mie­li wejść Gomuł­ka i Moraw­ski. Ochab miał zamiar doko­op­to­wać Gomuł­kę do BP, ewen­tu­al­nie powo­łać go na wice­pre­mie­ra. Jed­nak Zambrow­ski i Cyran­kie­wicz prze­ko­na­li człon­ków BP że Ochab powi­nien ustą­pić, a Gomuł­ka powi­nien prze­jąć obo­wiąz­ki I sekre­ta­rza KC PZPR. Ochab pod­po­rząd­ko­wał się tej decy­zji. „O Gomuł­ce – pisze Kuroń – nic nie wie­dzie­li­śmy (…). W naro­dzie był oczy­wi­ście olbrzy­mi mit Gomuł­ki-więź­nia, Gomuł­ki-anty­sta­li­now­ca, Gomuł­ki – o pra­wi­co­wo-nacjo­na­li­stycz­nym odchy­le­niu”.

17 X 1956 r. Biu­ro Poli­tycz­ne zwo­ła­ło ple­nar­ne posie­dze­nie KC PZPR na 19 X 1956 r. i usta­li­ło pro­jekt skła­du nowe­go BP. Pla­no­wa­no powo­łać doń: Gomuł­kę, Cyran­kie­wi­cza, Jędry­chow­skie­go, Logę-Sowiń­skie­go, Moraw­skie­go, Ocha­ba, Rapac­kie­go, Zambrow­skie­go i Zawadz­kie­go. Do sekre­ta­ria­tu KC pro­po­no­wa­no powo­ła­nie Gomuł­ki, Albrech­ta, Gier­ka, Jaro­siń­skie­go, Ocha­ba, Matwi­na i Zambrow­skie­go. Z BP zamie­rza­no więc usu­nąć przy­wód­ców frak­cji nato­liń­skiej (Dwo­ra­kow­ski, Cheł­chow­ski, Jóź­wiak, Mazur, Minc, Nowak) i Rokos­sow­skie­go. Ponad­to funk­cję I sekre­ta­rza miał prze­jąć Gomuł­ka.

Sekre­ta­rze Komi­te­tu War­szaw­skie­go PZPR (Sta­szew­ski, Koziń­ski) skład ten natych­miast ujaw­ni­li wobec swych zwo­len­ni­ków i pra­sy zagra­nicz­nej. Przy­wód­cy opo­zy­cji nato­liń­skiej zosta­li cał­ko­wi­cie zasko­cze­ni. To oni wysu­nę­li spra­wę Gomuł­ki (kie­row­nic­two par­tii było prze­ciw), a tym­cza­sem nagle kie­row­nic­two to doga­da­ło się z Gomuł­ką. Podej­rze­wa­no w tym jakiś manewr nie­zbyt czy­sty. „Do dzi­siej­sze­go dnia – pisze Kło­sie­wicz – nie wyja­śni­łem sobie, co się zło­ży­ło na to, że Gomuł­ka dozna­jąc tylu krzywd od okre­ślo­nej gru­py, póź­niej zmie­nił zda­nie i poszedł na to, by z nią dzie­lić kie­row­nic­two. Dla mnie ta spra­wa jest nie­ja­sna”. Kuroń tłu­ma­czy to bar­dzo pro­sto i naiw­nie „Par­tia chcia­ła Gomuł­ki, naród chciał Gomuł­ki. Nato­liń­czy­cy też chcie­li, trud­no mi powie­dzieć dla­cze­go (…). Ale Gomuł­ka był za mądry na to, żeby brać wła­dzę od „Nato­li­na”, rozu­miał, że „Nato­lin” był już zupeł­nie prze­gra­ny w spo­łe­czeń­stwie. Zgo­dził się, kie­dy zapro­po­no­wa­li mu to Puła­wia­nie, oni też usta­li­li przy­szłe Biu­ro i Sekre­ta­riat. Więc w rezul­ta­cie Gomuł­ka prze­cho­dził za popar­ciem Ocha­ba i Puła­wian”. Sekre­tarz KC PZPR w War­sza­wie, Sta­szew­ski jesz­cze w lip­cu był prze­ciw Gomuł­ce, a w dniach 18 i 19 paź­dzier­ni­ka orga­ni­zo­wał już wie­ce popie­ra­ją­ce Gomuł­kę. Przy­wód­cy orien­ta­cji kon­ser­wa­tyw­nej w KC PZPR poczu­li się zagro­że­ni i odwo­ła­li się do władz radziec­kich.

Do tego cza­su tego typu zmia­ny per­so­nal­ne były uzgad­nia­ne z przy­wód­ca­mi KPZR. Jesz­cze wybór Ocha­ba na I sekre­ta­rza doko­nał się w obec­no­ści Chrusz­czo­wa. W paź­dzier­ni­ku 1956 r. uzgod­nień nie pod­ję­to. Kie­row­nic­two KPZR czu­ło się zasko­czo­ne i nie­po­ko­iło się, czy powrót Gomuł­ki nie ozna­cza bun­tu i wkro­cze­nia Pol­ski na dro­gę wro­gą wobec ZSRR. Oba­wia­no się, że Pol­ska wystą­pi z Ukła­du War­szaw­skie­go.

Przy­wód­cy ZSRR 18 X 1956 r. zażą­da­li odro­cze­nia zwo­ła­ne­go już ple­num KC i zapo­wie­dzie­li swój natych­mia­sto­wy przy­lot do War­sza­wy. Przy­wód­cy pol­scy odmó­wi­li prze­su­nię­cia ter­mi­nu obrad KC i pro­si­li, by dele­ga­cja radziec­ka prze­ło­ży­ła swo­ją wizy­tę w Pol­sce. Chrusz­czow nie przy­jął tej pro­po­zy­cji i 19 paź­dzier­ni­ka rano, w towa­rzy­stwie Ł. M. Kaga­no­wi­cza, A. I. Miko­ja­na, W. M. Moło­to­wa i mar­szał­ka I. Konie­wa przy­le­ciał do War­sza­wy. Jed­no­cze­śnie pod­ję­to kro­ki mili­tar­ne. Na War­sza­wę skie­ro­wa­no dwie sta­cjo­nu­ją­ce w Pol­sce radziec­kie dywi­zje pan­cer­ne (Legni­ca, Koło­brzeg). Mar­sza­łek Rokos­sow­ski na wła­sną rękę, nie infor­mu­jąc sze­fa rzą­du, zarzą­dził prze­su­nię­cie nie­któ­rych jed­no­stek pol­skich. W Cyta­de­li w War­sza­wie 19 paź­dzier­ni­ka zebra­no wie­lu ofi­ce­rów gar­ni­zo­nu sto­łecz­ne­go. Dowód­ca War­szaw­skie­go Okrę­gu Woj­sko­we­go, gene­rał radziec­ki Andre­jew­skij, pod­jął przy­go­to­wa­nia do ewen­tu­al­ne­go spa­cy­fi­ko­wa­nia War­sza­wy. Przy­go­to­wa­no listę osób prze­wi­dzia­nych do inter­no­wa­nia. Do Por­tu w Gdań­sku zamie­rzał wpły­nąć radziec­ki krą­żow­nik „Żda­now”. Nie wpusz­czo­no go jed­nak do por­tu, więc zatrzy­mał się na redzie.

W tych warun­kach, w pią­tek 19 paź­dzier­ni­ka rano, Ochab otwo­rzył obra­dy VIII ple­num KC PZPR. Poin­for­mo­wał on zebra­nych o pla­no­wa­nym przez BP powo­ła­niu Gomuł­ki na I sekre­ta­rza KC oraz o nie­spo­dzie­wa­nej wizy­cie dele­ga­cji radziec­kiej. Do KC doko­op­to­wa­no Gomuł­kę, Klisz­kę, Logę-Sowiń­skie­go i Spy­chal­skie­go.

W obra­dach ple­num zarzą­dzo­no prze­rwę celem prze­pro­wa­dze­nia roz­mów z dele­ga­cją radziec­ką. Już w cza­sie powi­ta­nia na lot­ni­sku Chrusz­czow zade­mon­stro­wał cel swe­go przy­jaz­du. Przy­wi­tał się z gene­ra­ła­mi radziec­ki­mi pomi­ja­jąc stro­nę pol­ską. Wspo­mi­na to wyda­rze­nie Gomuł­ka: „Następ­nie pod­szedł do dele­ga­cji pol­skiej i pod­nie­sio­nym gło­sem zaczął krzy­czeć na tow. Ocha­ba, że „etot nomier nie proj­diot”, wygra­ża­jąc mu pal­cem w spo­sób kar­czem­ny”. Roz­mo­wy zasad­ni­cze pro­wa­dzo­no w Bel­we­de­rze. Trwa­ły one cały dzień, prze­bie­ga­ły w bar­dzo napię­tej atmos­fe­rze. Ze stro­ny pol­skiej bra­ło w nich udział całe BP KC PZPR z Gomuł­ką włącz­nie. Dele­ga­cja radziec­ka nale­ga­ła, by nie doko­ny­wać zmian per­so­nal­nych w kie­row­nic­twie par­tii i nie osła­biać wię­zi z ZSRR. Szcze­gól­nie ostro wystę­po­wał Moło­tow. Pró­bo­wa­no podzie­lić kie­row­nic­two PZPR. Stro­na pol­ska zło­ży­ła zapew­nie­nie, iż Pol­ska nie zamie­rza wystą­pić z Ukła­du War­szaw­skie­go. Gomuł­ka prze­ko­ny­wał Chrusz­czo­wa, że Pol­sce bar­dziej zale­ży na soju­szu i współ­pra­cy z ZSRR, niż ZSRR na soju­szu z Pol­ską. W cza­sie roz­mów Chrusz­czow uzy­skał też infor­ma­cję, iż jego plan inter­wen­cji w Pol­sce uzy­skał popar­cie Cze­cho­sło­wa­cji i NRD, nato­miast nie uzy­skał popar­cia Chin.

Fak­ty te spo­wo­do­wa­ły, że dele­ga­cja radziec­ka opu­ści­ła Pol­skę, a marsz wojsk radziec­kich na War­sza­wę został wstrzy­ma­ny. Prze­su­nię­cie wojsk radziec­kich tłu­ma­czo­no ćwi­cze­nia­mi. Nato­liń­czy­ków posą­dzo­no o współ­pra­cę z Rosja­na­mi i spi­sek. Spra­wa wyco­fa­nia się przy­wód­ców radziec­kich z inter­wen­cji zbroj­nej sta­no­wi przed­miot wie­lu dys­ku­sji w Pol­sce i za gra­ni­cą. Jed­ni twier­dzą, że Gomuł­ka zdo­łał dojść z Chrusz­czo­wem do poro­zu­mie­nia. Inni sądzą, że decy­du­ją­cą rolę ode­gra­ło sta­no­wi­sko przed­sta­wi­cie­li Chin. Bez­po­śred­nio przed ple­num w ChRL prze­by­wa­ła dele­ga­cja pol­ska z Ocha­bem na cze­le, a po ple­num do Pol­ski przy­by­ła dele­ga­cja chiń­ska z pre­mie­rem Czou En-Lajem. W okre­sie tym ZSRR był też zaab­sor­bo­wa­ny kry­zy­sem w rejo­nie Kana­łu Sueskie­go. Sytu­acja nadal była napię­ta.

Infor­ma­cje o mar­szu wojsk radziec­kich na War­sza­wę i o nie­za­po­wie­dzia­nym wcze­śniej przy­by­ciu dele­ga­cji radziec­kiej wywo­ła­ły w Pol­sce wiel­kie pod­nie­ce­nie. W cią­gu jed­ne­go dnia kraj ogar­nę­ła psy­cho­za woj­ny. Przez całą Pol­skę prze­szła fala wie­ców i demon­stra­cji ulicz­nych. Pro­te­sto­wa­no prze­ciw pró­bie inge­ro­wa­nia w wewnętrz­ne spra­wy pań­stwa pol­skie­go, żąda­no odwo­ła­nia Rokos­sow­skie­go i ewa­ku­owa­nia wojsk radziec­kich z Pol­ski. Popie­ra­no hasła demo­kra­ty­za­cji sto­sun­ków w Pol­sce, kry­ty­ko­wa­no sta­li­nizm i sta­li­now­ców, udzie­la­no popar­cia Gomuł­ce, widząc w nim repre­zen­tan­ta pol­skiej suwe­ren­no­ści naro­do­wej. Demon­stra­cje te musia­ły wywrzeć pewien wpływ na dele­ga­cję radziec­ką w Pol­sce.

20 X 1956 r. o godz. 11.00 wzno­wio­no obra­dy VIII ple­num KC. Gomuł­ka wygło­sił refe­rat pro­gra­mo­wy. Pod­dał on dru­zgo­cą­cej kry­ty­ce poli­ty­kę lat 1949–1955, postu­lo­wał, by uznać za słusz­ny pro­test robot­ni­ków poznań­skich, wzy­wał do peł­ne­go napra­wie­nia krzywd i pod­ję­cia nowe­go pro­gra­mu dzia­ła­nia tak w sfe­rze eko­no­micz­nej, jak i poli­tycz­nej. W gospo­dar­ce wzy­wał do posza­no­wa­nia praw eko­no­micz­nych i kie­ro­wa­nia się rachun­kiem eko­no­micz­nym, a w poli­ty­ce realia­mi poło­że­nia geo­po­li­tycz­ne­go Pol­ski. Gomuł­ka wzy­wał do utrzy­ma­nia soju­szu z ZSRR, ale na rów­no­praw­nych, part­ner­skich pod­sta­wach, poświę­cał dużo uwa­gi pro­ble­ma­ty­ce gra­nic i kwe­stii nie­miec­kiej. Refe­rat Gomuł­ki wzbu­dził aplauz. Został on póź­niej nada­ny przez radio i w cało­ści opu­bli­ko­wa­ny. Człon­ko­wie KC uzna­li go za pod­sta­wę do opra­co­wa­nia nowe­go pro­gra­mu dzia­ła­nia. Kry­ty­ko­wa­no Ber­ma­na, Min­ca, Zambrow­skie­go. W odpo­wie­dzi na te zarzu­ty Ber­man i Minc skła­da­li wyja­śnie­nia. Po połu­dniu (16.00) do KC przy­by­ły dele­ga­cje stu­den­tów i zakła­dów pra­cy z War­sza­wy, Kra­ko­wa i nie­któ­rych innych miast z dekla­ra­cja­mi uzna­nia i popar­cia. W róż­nych miej­sco­wo­ściach trwa­ły wie­ce. Cze­ka­no na wyni­ki obrad. Naj­więk­szy wiec odbył się w Poli­tech­ni­ce War­szaw­skiej. Przez 3 dni wie­co­wa­ło tam ok. 20 tys. ludzi. Wie­ce odby­ły się w UW, w FSO na Żera­niu i w innych zakła­dach. Wiel­ką popu­lar­ność zdo­był Goź­dzik.

W nie­dzie­lę (21 X) doko­na­no wybo­ru Biu­ra Poli­tycz­ne­go. Cyran­kie­wicz uzy­skał 73 gło­sy (na 75 odda­nych), Gomuł­ka 74, Jędry­chow­ski 72, Loga-Sowiń­ski 74, Moraw­ski 56, Ochab 75, Rapac­ki 72, Zambrow­ski 56; Zawadz­ki 68. Byli to kan­dy­da­ci uzgod­nie­ni przez ustę­pu­ją­ce BP. Jedy­nie S. Skrze­szew­ski zgło­sił nie­uzgod­nio­ną kan­dy­da­tu­rę Rokos­sow­skie­go, któ­ry uzy­skał 23 gło­sy i nie wszedł do BP. Rumiń­ski, Łapot i Kło­sie­wicz pro­te­sto­wa­li prze­ciw wysu­wa­niu kan­dy­da­tu­ry Zambrow­skie­go i pomi­ja­niu Z. Nowa­ka, ale pro­te­sty te nie przy­nio­sły skut­ku. Wybra­no 7‑osobowy Sekre­ta­riat KC. Albrecht uzy­skał 73 gło­sy, Gie­rek 75, Gomuł­ka 74, Jaro­siń­ski 74, Matwin 68, Ochab 75, Zambrow­ski 57 gło­sów.

Był to peł­ny suk­ces Gomuł­ki. Jed­no­cze­śnie był to rów­nież wiel­ki suk­ces Gru­py Puław­skiej z Zambrow­skim na cze­le i kom­plet­na klę­ska Gru­py Nato­liń­skiej w par­tii.

Gdy Kło­sie­wicz przy­je­chał do FSO na Żera­niu, nasta­wie­ni przez puła­wian robot­ni­cy wybi­li szy­by w samo­cho­dzie, wypu­ści­li powie­trze z kół i wypchnę­li go za bra­mę. Na tabli­cy ogło­szeń Uni­wer­sy­te­tu umiesz­czo­no klep­sy­drę z napi­sem, iż w dniu tym (19 X) W. Kło­sie­wicz zmarł śmier­cią poli­tycz­ną. Podob­nie trak­to­wa­no innych dzia­ła­czy tego nur­tu. Spo­łe­czeń­stwo pol­skie było w sta­nie eufo­rii. Nadal odby­wa­ły się wie­ce i demon­stra­cje. Gomuł­ce śpie­wa­no „100 lat”. Jed­nak część opi­nii publicz­nej popie­ra­ła go licząc, że w naj­bliż­szym cza­sie przej­dzie on do reali­za­cji II eta­pu rewo­lu­cji tj. repry­wa­ty­za­cji i odbu­do­wy sto­sun­ków kapi­ta­li­stycz­nych. Orga­ni­zo­wa­li się zwo­len­ni­cy Cha­de­cji. Poważ­ne zmia­ny zacho­dzi­ły w łonie ZSL, SD i PAX‑u. Gomuł­ka nie pano­wał nad sytu­acją. W cza­sie wiel­kie­go wie­cu miesz­kań­ców sto­li­cy w dniu 29 paź­dzier­ni­ka zwró­cił się on z ape­lem, by spo­łe­czeń­stwo pol­skie prze­sta­ło wie­co­wać i wzię­ło się do pra­cy.

Sam musiał pod­jąć skom­pli­ko­wa­ną spra­wę opa­no­wa­nia nie­chęt­ne­go mu apa­ra­tu par­tyj­ne­go. Koniecz­ne było nowe uło­że­nie sto­sun­ków z inny­mi stron­nic­twa­mi poli­tycz­ny­mi, kościo­łem i ZSRR.

W PAX-ie duże poru­sze­nie i kon­tro­wer­sje wzbu­dził opu­bli­ko­wa­ny 16 paź­dzier­ni­ka w „Sło­wie Powszech­nym” arty­kuł B. Pia­sec­kie­go pt. „Instynkt pań­stwo­wy”. Odczy­ta­no go jed­no­znacz­nie jako hamu­ją­cy pro­ce­sy demo­kra­ty­za­cji i odno­wy. Gru­pa pisa­rzy zwią­za­na z „Tygo­dni­kiem Powszech­nym” 23 X 1956 r. ogło­si­ła oświad­cze­nie popie­ra­ją­ce pro­gram Gomuł­ki i pro­ces odno­wy. W tym samym dniu powstał Ogól­no­pol­ski Klub Inte­li­gen­cji Kato­lic­kiej z Jerzym Zawiey­skim na cze­le. Powsta­ło cza­so­pi­smo „Znak”, wokół któ­re­go sku­pi­ła się gru­pa kato­lic­kich publi­cy­stów. 30 paź­dzier­ni­ka przed­sta­wi­cie­le tego nur­tu spo­tka­li się z Gomuł­ką i uzy­ska­li zgo­dę na wzno­wie­nie „Tygo­dni­ka Powszech­ne­go” z J. Turo­wi­czem na cze­le. Dekla­ro­wa­li oni popar­cie linii VIII ple­num KC PZPR. W tej sytu­acji 28 X 1956 r. gru­pa człon­ków PAX zbun­to­wa­ła się i wystą­pi­ła ze Sto­wa­rzy­sze­nia. Byli wśród nich: D. Horo­dyń­ski, W. Kętrzyń­ski, K. Łubień­ski, S. Kurow­ski, S. Gro­cho­wiak, A. Micew­ski.

W dniu 24 paź­dzier­ni­ku zwo­ła­no zebra­nie sto­łecz­ne­go Oddzia­łu ZLP. Uchwa­lo­no rezo­lu­cję popie­ra­ją­cą linię VIII ple­num. W dniu 26 paź­dzier­ni­ka wice­mi­ni­ster spra­wie­dli­wo­ści Z. Klisz­ko i W. Bień­kow­ski zło­ży­li wizy­tę prze­by­wa­ją­ce­mu w odosob­nie­niu w klasz­to­rze w Komań­czy pry­ma­so­wi S. Wyszyń­skie­mu i w imie­niu Gomuł­ki zapro­po­no­wa­li mu nor­ma­li­za­cję sto­sun­ków pomię­dzy pań­stwem i kościo­łem. Warun­ki zosta­ły przy­ję­te. 29 paź­dzier­ni­ka pry­mas Wyszyń­ski powró­cił do War­sza­wy, a 4 XII 1956 r. pod­pi­sa­no pro­to­kół dodat­ko­wy do poro­zu­mie­nia pomię­dzy rzą­dem i epi­sko­pa­tem. Wła­dze pań­stwo­we wyco­fa­ły dekret z 1953 r. o obsa­dze­niu sta­no­wisk kościel­nych; likwi­do­wa­no ruch księ­ży patrio­tów; reli­gię wpro­wa­dzo­no z powro­tem do szkół. Decy­zje te przy­nio­sły poważ­ne odprę­że­nie w sto­sun­kach z kościo­łem i popar­cie kościo­ła dla eki­py Gomuł­ki.

Pry­mas Ste­fan Wyszyń­ski 25 wrze­śnia 1953 r. został inter­no­wa­ny i w okre­sie od 27 paź­dzier­ni­ka 1955 do uwol­nie­nia 26 paź­dzier­ni­ka 1956 roku prze­by­wał w ośrod­ku odosob­nie­nia w Komań­czy (woje­wódz­two pod­kar­pac­kie).