Salvador Dalí – odlotowe fantazje niespokojnych snów

Kim tak napraw­dę był ów wła­ści­ciel naj­dłuż­szych (i naj­sta­ran­niej wypie­lę­gno­wa­nych) wąsów w histo­rii malar­stwa? Wiel­kim geniu­szem czy pospo­li­tym hochsz­ta­ple­rem? Szar­la­ta­nem czy wizjo­ne­rem?

Z całą pew­no­ścią był Dalí twór­cą naj­bar­dziej sza­lo­nych, naj­bar­dziej „odlo­to­wych” płó­cien, nawet jeże­li weź­mie­my pod uwa­gę tyl­ko dzie­ła sur­re­ali­stów. Czy to co robił było „wiel­kim oszu­stwem” – jak chce część kry­ty­ki i nie­ma­ła licz­ba kole­gów-arty­stów, czy prze­ciw­nie – dowo­dem wiel­kie­go talen­tu, wspa­nia­łej ima­gi­na­cji, prze­ja­wem oso­bo­wo­ści tak nie­zwy­kłej, że wręcz nie­ma­ją­cej sobie rów­nych w histo­rii sztu­ki – jak uwa­ża publicz­ność?

Ta ostat­nia, jak zwy­kle „gło­su­jąc noga­mi” sta­je jed­no­znacz­nie „za”, i to nie­za­leż­nie od sze­ro­ko­ści geo­gra­ficz­nej. Dowo­dem choć­by wysta­wa prac Dale­go, któ­ra mia­ła miej­sce kil­ka lat temu w war­szaw­skiej Kró­li­kar­ni, gdzie cier­pli­wa kolej­ka sta­ła kar­nie w kilo­me­tro­wym ogon­ku wzdłuż ogro­dze­nia par­ku przez cały czas jej trwa­nia…

Salva­dor Dalí uro­dził się w 1904 roku w hisz­pań­skiej miej­sco­wo­ści Figu­eras, nie­wiel­kim mia­stecz­ku poło­żo­nym na pół­noc od Bar­ce­lo­ny w pobli­żu gra­ni­cy z Fran­cją, bar­dzo bli­sko morza.

Zato­ka Por­tl­li­gat, kra­jo­braz skła­da­ją­cy się z sze­re­gu chat rybac­kich, któ­rym zachwy­cił się arty­sta, i jego dom, obec­nie muzeum.

I ten wła­śnie nad­mor­ski pej­zaż – pla­ża w ska­li­stej zatocz­ce, z widocz­nym w dali łań­cu­cha­mi gór pozo­sta­ło już w nim na zawsze. Do koń­ca życia pozo­stał wier­ny kra­jo­bra­zo­wi dzie­ciń­stwa. Dosko­na­le jest to widocz­ne na jego płót­nach, wie­le z nich ma za tło, lub też wple­cio­ny jest w nie jakiś frag­ment typo­we­go dla Hisz­pa­nii pej­za­żu.

Salva­dor, dru­gi syn zamoż­ne­go praw­ni­ka, dzie­ciń­stwo miał z pew­no­ścią szczę­śli­we. Zaj­mo­wa­ła się nim nie­zwy­kle pobłaż­li­wa nia­nia, pierw­szym nauczy­cie­lem rysun­ku został miej­sco­wy ory­gi­nał-arty­sta, a ulu­bio­ny­mi towa­rzysz­ka­mi kon­wer­sa­cji przy­szłe­go twór­cy „Pło­ną­cych żyraf” były… wysia­du­ją­ce przed kościo­łem żebracz­ki. Nic więc nie hamo­wa­ło roz­wo­ju oso­bo­wo­ści małe­go Dalí – spa­ce­ru­jąc z nia­nią, ucząc się rysun­ku, obser­wu­jąc w zato­ce łodzie rybac­kie marzył i wie­dział jed­no – że kie­dyś będzie wiel­ki.

„W wie­ku lat sze­ściu chcia­łem zostać kucha­rzem. – pisał w pamięt­ni­kach. Kie­dy skoń­czy­łem 7 lat – Napo­le­onem. I od tej pory moje ambi­cje nie­prze­rwa­nie rosły”. W szko­le arty­stycz­nej jego bły­sko­tli­wość bez naj­mniej­szych prze­szkód roz­wi­ja­ła się nadal – w tym też okre­sie po raz pierw­szy zetknął się z teo­rią psy­cho­ana­li­zy, któ­ra abso­lut­nie zawład­nę­ła jego buj­ną wyobraź­nią. Mło­dzie­niec, któ­ry dotąd nigdy nicze­go nie trak­to­wał poważ­nie, został cał­ko­wi­cie pochło­nię­ty przez wizje Zyg­mun­ta Freu­da.

Taka fascy­na­cja nie była w owym cza­sie niczym nowym w świe­cie arty­stów. Sur­re­alizm, któ­ry wyrósł prze­cież z teo­rii pod­świa­do­mo­ści, inspi­ro­wał już wcze­śniej Ern­sta czy Magritte’a. Ale nikt dotąd nie przy­jął logi­ki freu­dow­skiej w spo­sób tak cał­ko­wi­ty i tak abso­lut­nie bez zastrze­żeń, jak uczy­nił to wła­śnie Salva­dor Dalí.

Salva­dor Dalí – sur­re­ali­stycz­ny obraz z 1944 roku „Sen spo­wo­do­wa­ny lotem psz­czo­ły wokół owo­cu gra­na­tu, na sekun­dę przed prze­bu­dze­niem”.