Upadłe mity ekonomii

Ten kry­zys spra­wił, że wie­le prawd zapi­sa­nych w sta­rych pod­ręcz­ni­kach eko­no­mii tra­fia na śmiet­nik. A życie pisze nowe. Dziś, w trze­cią rocz­ni­cę upad­ku Leh­man Bro­thers, subiek­tyw­ny prze­gląd upa­dłych mitów na temat gospodarki.

1. Nacjo­na­li­za­cja jest złem? Nie w kryzysie

Przez deka­dy nacjo­na­li­za­cja była uzna­wa­na za wrzód na zdro­wym cie­le gospo­dar­ki ryn­ko­wej. Naj­bar­dziej efek­tyw­ną for­mą wła­sno­ści była w powszech­nym mnie­ma­niu wła­sność prywatna.

Ale wystar­czy­ło zale­d­wie kil­ka mie­się­cy finan­so­we­go zała­ma­nia, aby eko­no­mi­ści prze­pro­si­li się z wła­sno­ścią pań­stwo­wą, i to w naj­bar­dziej wraż­li­wym seg­men­cie gospo­dar­ki – finansach.

Gdy ugi­na­ją­ce się pod cię­ża­rem dłu­gów ame­ry­kań­skie ban­ki tra­ci­ły wypła­cal­ność, rząd dopu­ścił do upad­ku Leh­man Bro­thers. Ale szyb­ko się zorien­to­wał, że efekt domi­na może zachwiać całym świa­to­wym sys­te­mem finan­so­wym. Ame­ry­ka­nie zna­cjo­na­li­zo­wa­li naj­więk­sze­go ubez­pie­czy­cie­la świa­ta – AIG. Od tego momen­tu zasi­la­nie ban­ków pań­stwo­wym kapi­ta­łem sta­ło się mod­ne. W ten spo­sób poma­ga­no ban­kom w Ame­ry­ce i w Europie.

2. Pie­nią­dze bez koń­ca dru­ku­ją tyl­ko popu­li­ści? Bynajmniej!

Jesz­cze kil­ka lat temu pomysł zaże­gna­nia kło­po­tów gospo­dar­ki poprzez dodru­ko­wa­nie iluś tam miliar­dów euro czy dola­rów był­by skwi­to­wa­ny przez eko­no­mi­stów i poważ­nych poli­ty­ków stuk­nię­ciem w czoło.

Kon­cep­cja, by przy każ­dej oka­zji pusz­czać w ruch maszy­ny dru­kar­skie, była koja­rzo­na z dzia­ła­nia­mi popu­li­stycz­nych poli­ty­ków, a nie sza­cow­nych ban­ków cen­tral­nych. Ale dziś ta spra­wa wyglą­da zupeł­nie ina­czej. Dziś Euro­pej­ski Bank Cen­tral­ny bez gło­su sprze­ci­wu ban­kow­ców sączy na rynek coraz wię­cej euro, kupu­jąc obli­ga­cje emi­to­wa­ne przez pań­stwa stre­fy euro, któ­rych nikt inny nie chciał­by kupić.

Dru­ko­wa­niem pie­nię­dzy pró­bu­ją oży­wić gospo­dar­kę Bank Anglii, ame­ry­kań­ski zarząd Rezer­wy Fede­ral­nej, a ostat­nio, co wzbu­dza nie­ma­łe zasko­cze­nie, nawet Naro­do­wy Bank Szwajcarii.

3. Być w stre­fie euro, czy­li marze­nie o eli­cie? Już nie

Trzy lata temu wszy­scy się zasta­na­wia­li, kie­dy Pol­ska wresz­cie zosta­nie zapro­szo­na do eli­tar­ne­go klu­bu – stre­fy euro.

Psio­czy­li­śmy, że uprze­dzi­ła nas mała Sło­wa­cja, choć rząd zapew­niał, że dąże­nie do „zapi­sa­nia” Pol­ski do Euro­lan­du jest tre­ścią jego życia.

I co? Dziś już wca­le nam się do stre­fy euro nie spieszy.

Oka­za­ło się, że to wca­le nie jest taki ósmy cud świa­ta, do któ­re­go przy­na­leż­ność jest poli­są ubez­pie­cze­nio­wą dla każ­de­go człon­ka. I że sama przy­na­leż­ność do eli­tar­ne­go klu­bu nie ozna­cza, że jest się zwol­nio­nym od pro­wa­dze­nia roz­sąd­nej poli­ty­ki gospodarczej.

Nawet będąc w stre­fie euro, moż­na poru­szać się na kra­wę­dzi ban­kruc­twa, cze­go za naj­lep­szy przy­kład uwa­ża się Gre­cję, a rów­nież potęż­ne gospo­dar­ki Włoch czy Hisz­pa­nii wzbu­dza­ją zanie­po­ko­je­nie Eurolandu.

4. Oce­na agen­cji ratin­go­wej jak Sąd Osta­tecz­ny? Zapomnij!

Kry­zys odbrą­zo­wił agen­cje ratin­go­we, czy­li fir­my zaj­mu­ją­ce się wyda­wa­niem ocen wia­ry­god­no­ści kre­dy­to­wej papie­rom wartościowym.

Kie­dyś potrój­ne A było dla emi­ten­ta dane­go papie­ru war­to­ścio­we­go (naj­czę­ściej akcji lub obli­ga­cji) bile­tem wstę­pu do finan­so­we­go raju i nikt nie odwa­żył się zakwe­stio­no­wać oce­ny wyda­nej przez agencję.

To już prze­szłość. Naj­pierw agen­cje ratin­go­we skom­pro­mi­to­wa­ły się, przy­zna­jąc naj­wyż­sze oce­ny wia­ry­god­no­ści papie­rom dłuż­nym emi­to­wa­nym m.in. przez Leh­man Bro­thers, opar­tym m.in. na nie­spła­ca­nych na czas kre­dy­tach hipotecznych.

Ostat­nio, chcąc odzy­skać w oczach inwe­sto­rów nad­szarp­nię­tą wia­ry­god­ność, zaczę­ły na wyści­gi nada­wać śmie­cio­we ratin­gi obli­ga­cjom emi­to­wa­nym przez pań­stwa stre­fy euro jak Por­tu­ga­lia czy Irlan­dia. Doszło do tego, że z ocen agen­cji ratin­go­wych inwe­sto­rzy po pro­stu się śmie­ją. Kie­dy agen­cja S&P obni­ży­ła wia­ry­god­ność kre­dy­to­wą obli­ga­cji rzą­du USA z potrój­ne­go A, inwe­sto­rzy… zaczę­li jesz­cze chęt­niej je kupować!

5. Cywi­li­zo­wa­ny kraj nie inge­ru­je w kurs swej walu­ty? Ależ skąd!

Kto by pomy­ślał jesz­cze kil­ka lat temu, że poważ­ne pań­stwo w samym środ­ku Euro­py, cie­szą­ce się ogrom­ną wia­ry­god­no­ścią finan­so­wą, pój­dzie na woj­nę z ryn­kiem i zde­cy­du­je się na ogra­ni­cze­nie gieł­do­wych wahań kur­su swo­jej waluty?

Na takie ruchy decy­do­wa­ły się kie­dyś pań­stwa o mar­nej repu­ta­cji, rzą­dzo­ne przez dyk­ta­to­rów albo sto­ją­ce finan­so­wo pod ścianą.

Ostat­nio oka­za­ło się, że bank cen­tral­ny sza­no­wa­nej Szwaj­ca­rii za nic miał ten histo­rycz­ny kon­tekst i… usta­lił mini­mal­ny poziom kur­su szwaj­car­skie­go fran­ka w sto­sun­ku do euro.

Jak będzie trze­ba, to Szwaj­ca­rzy wydru­ku­ją dowol­ną ilość fran­ków, by kupo­wać za nie euro i dola­ry i nie dopu­ścić do umoc­nie­nia się wła­snej walu­ty bar­dziej niż 1,2 fran­ka za euro.

Jesz­cze nie­daw­no takie posu­nię­cie pogrze­ba­ło­by wia­ry­god­ność Szwaj­ca­rii na świe­cie. Dziś wszy­scy tyl­ko poki­wa­li ze zro­zu­mie­niem gło­wa­mi, bo nasta­wio­na na eks­port szwaj­car­ska gospo­dar­ka cier­pi przez nad­mier­nie moc­ne­go franka.

6. Obli­ga­cje euro­pej­skich rzą­dów pew­ną loka­tą? To zależy

Sze­fo­wie ban­ków w Euro­pie Zachod­niej drżą jak osi­ki na myśl o tym, co się sta­nie, jeśli Gre­cji zabrak­nie pie­nię­dzy na spła­tę wyemi­to­wa­nych przez to pań­stwo obligacji.

Ban­kow­cy przez lata bez­tro­sko napeł­nia­li nimi swo­je port­fe­le, cie­sząc się jak dzie­ci, gdy rosło opro­cen­to­wa­nie. „Pew­ny zysk”, „gwa­ran­to­wa­ne opro­cen­to­wa­nie” – takie mia­ły opi­nie obli­ga­cje emi­to­wa­ne przez kra­je stre­fy euro.

Każ­dy finan­si­sta wie, że nie jest dobrze kupo­wać obli­ga­cje egzo­tycz­nych kra­jów. Nato­miast euro­pej­skie obli­ga­cje były trak­to­wa­ne jak muro­wa­na lokata.

Kry­zys roku 2008 i kil­ku lat następ­nych to zmie­nił – już nikt nigdy nie kupi w ciem­no obli­ga­cji nawet naj­bar­dziej reno­mo­wa­ne­go kra­ju, śle­po wie­rząc w jego wyso­ki rating i wypłacalność.

Maciej Sam­cik

Źró­dło: Wyborcza.biz