Zakochany mózg – co się dzieje, gdy mówimy „kocham”

Gdy­by auto­rzy walen­tyn­ko­wych kar­tek, SMS-ów, MMS-ów czy maili nie chcąc popa­dać w ruty­nę, zechcie­li uka­zać na nich praw­dzi­we sie­dli­sko miło­ści, musie­li­by zamiast pięk­ne­go, czer­wo­ne­go ser­ca nama­lo­wać jasno­brą­zo­wy, moc­no pofał­do­wa­ny mózg. Cóż, pew­nie to nie było­by takie ład­ne, ale za to zgod­ne z prawdą.

To zadzi­wia­ją­ce, że w potocz­nym i wciąż powszech­nym mnie­ma­niu to ser­ce koja­rzy­my z życiem uczu­cio­wym, jak­by nic się nie zmie­ni­ło od cza­sów Ary­sto­te­le­sa, któ­ry nazwał ten organ pierw­szym i naj­waż­niej­szym. Po nim, przez bli­sko 1900 lat (!), uzna­wa­no je za cen­tral­ny ośro­dek emo­cji – aż do 1628 r., kie­dy angiel­ski fizjo­log Wil­liam Harvey wyja­śnił jego praw­dzi­wą funk­cję – pom­py tło­czą­cej krew do naczyń.

Nie zde­gra­do­wa­ło to jed­nak utrwa­lo­nej w języ­ku i tysią­cach arty­stycz­nych dzieł ser­co­wej sym­bo­li­ki. Bo kie­dy w 1967 roku świa­to­we media z napię­ciem śle­dzi­ły każ­dy ruch skal­pe­la dr. Chri­stia­ana Bar­nar­da, któ­ry w RPA doko­ny­wał pio­nier­skie­go prze­szcze­pu ser­ca, żona pacjen­ta drża­ła ze stra­chu, że po wyj­ściu z nar­ko­zy sta­nie się on innym czło­wie­kiem i prze­sta­nie ją kochać. „Jak wszy­scy sądzi­łam, że ser­ce kon­tro­lu­je wszel­kie nasze uczu­cia i naszą oso­bo­wość” – przy­zna­ła po operacji.

A oto receptura na miłość

To jed­nak nie w ser­cu, lecz w mózgu rodzi się i trwa wszel­ka namięt­ność. Tak jak zazdrość, pożą­da­nie, przy­wią­za­nie, rów­nież lęk przed utra­tą uko­cha­nej oso­by. Te wszyst­kie emo­cje, mniej lub bar­dziej bez­po­śred­nio zwią­za­ne z miło­ścią, prze­ży­wa­my za spra­wą hor­mo­nów i sub­stan­cji che­micz­nych krą­żą­cych mię­dzy komór­ka­mi ner­wo­wy­mi. Chce­cie poznać prze­pis na miłość? Trze­ba zaj­rzeć do labo­ra­to­riów neu­ro­bio­lo­gów, któ­rzy z coraz więk­szą uwa­gą przy­glą­da­ją się swo­istej burzy che­micz­nej, wznie­ca­nej przez amory.

„Odmierz kil­ka kro­pel dopa­mi­ny i połącz w rów­nej pro­por­cji z nora­dre­na­li­ną” – tak mógł­by wyglą­dać począ­tek recep­tu­ry na syrop, któ­ry zapew­ni miłość tyleż namięt­ną, co peł­ną eufo­rii. Dodaj feny­lo­ety­lo­ami­ny, a będziesz wiel­bić uko­cha­ną oso­bę bez wzglę­du na jej wady. Wymie­szaj z dużą ilo­ścią mono­ami­no­ok­sy­da­zy i wazo­pre­sy­ny, by zapew­nić sobie sta­łość w uczu­ciach. Jesz­cze odro­bi­na oksy­to­cy­ny, któ­ra niczym szczyp­ta pie­przu w potra­wie wyostrzy zmy­sły oraz spo­tę­gu­je uczu­cie roz­ko­szy. I już!

Spo­rzą­dzo­ną mik­stu­rę nale­ży przyj­mo­wać regu­lar­nie, naj­le­piej tuż przed snem, by wyci­szo­ny orga­nizm mógł łatwiej przy­swo­ić wszyst­kie składniki.

Cóż, gdy­by to było takie pro­ste! Magię miło­ści być może łatwo spro­wa­dzić do reak­cji che­micz­nych, ale trud­no uwie­rzyć, by naukow­com uda­ło się wypro­du­ko­wać w labo­ra­to­riach esen­cję zdol­ną obu­dzić w kim­kol­wiek stan zako­cha­nia. Nie­któ­rzy zra­zu mogli­by ją nazwać tok­sy­ną zatru­wa­ją­cą sza­re komór­ki, bo miło­sne zadu­rze­nie coraz czę­ściej bywa porów­ny­wa­ne do kry­zy­sów psy­chicz­nych, źle wpły­wa­ją­cych na codzien­ne funk­cjo­no­wa­nie i wypa­cza­ją­cych rzeczywistość.

Miłość na zdrowie

Miłość uza­leż­nia i może być przy­czy­ną ner­wi­cy natręctw – twier­dzi mię­dzy inny­mi psy­chia­tra Dona­tel­la Maraz­zi­ti (kon­takt) z uni­wer­sy­te­tu we wło­skiej Pizie. Nie jest to jedy­na badacz­ka namięt­no­ści, któ­ra w uczu­ciach dopa­tru­je się zna­mion choroby.

Helen Fisher (kon­takt), antro­po­loż­ka z Rut­gers Uni­ver­si­ty w Nowym Jor­ku i Arthur Aron, psy­cho­log ze Sto­ny Bro­ok Uni­ver­si­ty w Nowym Jor­ku, za pomo­cą bar­dzo wyra­fi­no­wa­nej apa­ra­tu­ry ska­nu­ją­cej aktyw­ność poszcze­gól­nych czę­ści tkan­ki mózgo­wej odna­leź­li u osób zako­cha­nych wie­le ana­lo­gii do zabu­rzeń przy­pi­sy­wa­nych ludziom cho­rym – natręt­ne myśli sta­le krą­żą­ce wokół oblu­bień­ca, obse­syj­ną potrze­bę bli­sko­ści, stan uzależnienia.

Oczy­wi­ście nie ozna­cza to, że miłość jest uczu­ciem złym i nale­ży się jej wystrze­gać tak jak zgub­nych nało­gów! Spo­ro badań poka­zu­je, że zako­cha­nie słu­ży zdro­wiu, a ludzie pozo­sta­ją­cy w wie­lo­let­nich związ­kach dłu­żej żyją. W dodat­ku świa­do­mość, że miłość może dopro­wa­dzić do sza­leń­stwa – na szczę­ście trwa­ją­ce­go dość krót­ko – daje wska­zów­kę, jak popra­wić mię­dzy­ludz­kie rela­cje, polep­szyć mał­żeń­skie sto­sun­ki i oży­wić roman­tycz­ne dozna­nie, któ­re kie­dyś roz­kwi­tło, ale z upły­wem cza­su przy­ga­sło na sku­tek ruty­ny i przyzwyczajenia.

Helen Fisher, przy oka­zji swo­ich badań nad wpły­wem miło­ści na ośrod­ko­wy układ ner­wo­wy, porów­na­ła obra­zy mózgu z magne­tycz­ne­go rezo­nan­su jądro­we­go osób będą­cych w fazie zako­cha­nia z tymi, u któ­rych namięt­ność natra­fi­ła na poważ­ny kry­zys. Tej gru­pie poka­zy­wa­no naj­pierw zdję­cia ludzi, do któ­rych nie prze­ja­wia­li żad­nych uczuć, a następ­nie foto­gra­fie twa­rzy osób, któ­re bar­dzo kocha­li. I to wła­śnie te zdję­cia, w porów­na­niu z przed­sta­wia­ją­cy­mi neu­tral­ne posta­cie, wyzwa­la­ły w ośrod­ko­wym ukła­dzie ner­wo­wym wydzie­la­nie dopa­mi­ny. Tego same­go związ­ku, któ­rym mózg zosta­je zala­ny, gdy odczu­wa­my przy­jem­ność lub wpa­da­my w sidła nałogu.

W opi­sach mecha­ni­zmu uza­leż­nień, np. od niko­ty­ny, moż­na czę­sto prze­czy­tać, jak pobu­dza ona neu­ro­ny pro­du­ku­ją­ce dopa­mi­nę i nora­dre­na­li­nę – dwa neu­ro­prze­kaź­ni­ki, któ­rych uży­li­śmy w naszej miło­snej mik­stu­rze. To wła­śnie pod wpły­wem dopa­mi­ny nało­go­wi pala­cze tyto­niu nie mogą przejść obo­jęt­nie obok pacz­ki papie­ro­sów, a odcię­cie od tej używ­ki wywo­łu­je w nich głód nikotynowy.

Ana­lo­gia jest aż nad­to czy­tel­na: dopa­mi­na pobu­dza struk­tu­ry mózgu odpo­wie­dzial­ne za emo­cje i dobry nastrój, nora­dre­na­li­na oży­wia korę mózgo­wą i uła­twia kon­cen­tra­cję na obiek­cie wes­tchnień (naszym sza­rym komór­kom w zasa­dzie jest wszyst­ko jed­no, czy będzie nim wybran­ka ser­ca czy – jak u nało­go­we­go pala­cza – ulu­bio­ne papie­ro­sy). Obie sub­stan­cje hamu­ją ponad­to ape­tyt. Zako­cha­na oso­ba nie jest w sta­nie poczuć, jak aktyw­ne i roz­pa­lo­ne niczym piec hut­ni­czy są w mózgu neu­ro­ny pro­du­ku­ją­ce dopa­mi­nę pod­czas przy­mu­su myśle­nia o uko­cha­nym, ale utra­tę łak­nie­nia zauwa­ży na pew­no, podob­nie jak ucisk w żołąd­ku i przy­spie­szo­ne bicie serca.

Odkąd naukow­com uda­je się zaglą­dać do głów ludzi zako­cha­nych (oraz tych, któ­rzy miłość swo­je­go życia mają już za sobą), moż­na wresz­cie zna­leźć odpo­wiedź na pytanie,

dla­cze­go nie­któ­rzy tak łatwo tra­cą roz­są­dek w chwi­li ser­co­wych unie­sień? Pozwa­la­ją tak­że wytłu­ma­czyć, z jakie­go powo­du kło­po­ty mał­żeń­skie sprzy­ja­ją pogor­sze­niu nastro­ju i depresji.

Otóż sys­tem nagro­dy, zwią­za­ny z ukła­dem dopa­mi­no­wym, u porzu­co­nych kochan­ków nadal ule­ga akty­wa­cji, jed­nak poza nim uak­tyw­nia­ją się regio­ny mózgu odpo­wie­dzial­ne za złość i odczu­wa­nie bólu fizycznego.

Obraz mózgu porzu­co­nej, choć wciąż kocha­ją­cej oso­by wyglą­da więc mniej wię­cej tak: nadal odczu­wa sil­ne uczu­cie, obse­syj­nie myśli o kimś, kogo kocha i na kim jej zale­ży, doskwie­ra jej jed­nak ból roz­sta­nia i wal­czy, by kon­tro­lo­wać swo­ją wściekłość.

„W takiej sytu­acji racjo­nal­ne myśle­nie scho­dzi na dal­szy plan” – pod­su­mo­wu­je dr Helen Fisher, dając do zro­zu­mie­nia, że dziw­ne nie­raz zacho­wa­nia ludzi znaj­du­ją­cych się w trud­nej sytu­acji uczu­cio­wej wyma­ga­ją spo­rej tole­ran­cji od oto­cze­nia. Roz­są­dek może przy­wró­cić pora­da psy­cho­lo­ga, któ­ry spro­wa­dzi zagu­bio­ne myśli na wła­ści­we tory i poka­że hory­zont, któ­re­go mózg nie potra­fi dostrzec, gdy zale­wa go nad­mier­na ilość dopaminy.

Zalew substancji

Sko­ro u pod­staw roman­tycz­nej miło­ści leżą sub­stan­cje wydzie­la­ne przez neu­ro­ny, być może dało­by się w jakiś spo­sób – nie­ko­niecz­nie tak fan­ta­stycz­ny, jak spo­rzą­dze­nie cudow­nej mik­stu­ry zawie­ra­ją­cej natu­ral­ne neu­ro­prze­kaź­ni­ki – dopro­wa­dzić do zwięk­sze­nia ich ilo­ści w mózgu? W wie­lu związ­kach inten­syw­ne uczu­cie bled­nie z cza­sem i jego miej­sce zaj­mu­je przy­zwy­cza­je­nie. Czy wzmoc­nie­nie ukła­du dopa­mi­no­we­go może pomóc napra­wić te uśpio­ne relacje?

Spo­ro osób nabie­ra się na fero­mo­ny, któ­re jed­nak nie są żad­nym cudow­nym elik­si­rem miło­ści wytwa­rza­nym w fabry­ce, lecz naj­zwy­klej­szym pro­duk­tem prze­mia­ny natu­ral­nych hor­mo­nów – męskie­go testo­ste­ro­nu i kobie­ce­go pro­ge­ste­ro­nu.

Co więc pole­ca­ją neu­ro­bio­lo­dzy na walen­tyn­ki (i nie tyl­ko)? Oka­zu­je się, że nagłe pobu­dze­nie ukła­du przy­jem­no­ści i nagro­dy będzie naj­lep­szym lekiem na obo­jęt­ność oraz może zapo­biec znu­dze­niu, gdyż nowa pod­nie­ta to sygnał dla mózgu, by znów uak­tyw­nić neu­ro­ny do wytwa­rza­nia dopa­mi­ny. Wyjazd z part­ne­rem w nowe, nie­zna­ne wcze­śniej miej­sce, kola­cja w restau­ra­cji na dru­gim koń­cu mia­sta, seks dostar­cza­ją­cy nie­zna­nych wcze­śniej bodźców.

Roman­tycz­na miłość nigdy nie wyga­sa w związ­kach opar­tych na bra­ku ruty­ny. I to jest naj­prost­szy prze­pis, by się wza­jem­nie sobą nie znużyć.

Paweł Walew­ski
Źró­dło: tygo­dnik Poli­ty­ka

Naj­słyn­niej­szy utwór z wyra­zem „love” (kocham, miłość) – All you need is Love, napi­sa­ny i zaśpie­wa­ny przez Joh­na Len­no­na i zespół The Beatles – nada­ny na żywo do 26 kra­jów; oglą­da­ło go 400 mln ludzi (co wów­czas sta­ło się nie­zwy­kłym wyda­rze­niem, sze­ro­ko komen­to­wa­nym na całym świe­cie). Była to pierw­sza w histo­rii taka glo­bal­na tele­wi­zyj­na trans­mi­sja (25 czerw­ca 1967 r.).